uMthunywa
Tina Lobs Dube
KENE kukaba kuliponi kwawuyapo, kene kwawugele ziba kuti unanlandu. Unanlandu nkulunkulu. Ngentha yokuti Ndzimu wakakubumba akakuthama Nkalanga unlandu uwo kuti ubone kuti TjiKalanga tjotjila se utjilabo. Kana apa uliNkalanga buKalanga igogo gu imwe mbabi yobutjilo gugo. Ngono ape gumwe lubabi gobutjilo gusitjipo noba usakatjapelela.
Konga dobgwe, ape lakwamugwa dzaba mbabi koga. Alizotjapelela. Awungatjati kunhu “undipe dobgwe” koga noti “undipe lubabi gwedobgwe”. Ngono nhu unkulu padobgwe. Kene tjikabatjili tjegumbo lin’ompela tjoyi unhu. Tjehhiho lin’ompela nayitjo unhu. Netjisina bulubi nayitjo unhu.
Ngono sebanhu kohakika kuti tizibe kuti hatingatongo tihha tjatili itjo. Konga nhu unotihha ntuzi uwe. Kene ukaba unalubilo gungapani awungawunsiye. Tjawuli nditjo tjawuli. Banhu atitohalawula kwatinozwagwa.
Nayiyeyo zila wakazwagwa aliNkalanga ngaagale aliNkalanga. Ayedze nemasimba ose kuti abeNkalanga. Ape asingajalo unaman’oni nayiye wakawubumba. Unosola wakawunzwala, bobatategulu, bokuku, tjaba nebon’ha uwe. Ndosowha banoziba beti “ziba kwawakabva”.
Tigele atito bona kuti hango yapalala. TjiKalanga tjokuba. Towhosala takabhata mapesu tikasekwa nenzembe tjakati kunjiba “kuru njiba wee, awuna mano seni?” Banjinji baKalanga tolahikigwa nemano. Manjinji mabala nemazina eTjiKalanga akatjimila. Anotiwa nekuti aatjalebgwa. Bana banjinji abatoziba kuti ini tjinoyi bgwelele. Mabala anongabo samalala bamwe abazotongowawha. Kotiwa neni?
TjiKalanga tjakakula kanyi ngono bana bedu abatjanda kanyi. Baba migewu. Nebazwadzi kofanana. Kwehangana nebulemo gwe mali. Nebanokumbula yenda kobakona. Ngatitongozwipani lubaka. Tinozuwa nabobatategulu bedu nabokuku batitawulile ngano titongobutjila. Kana banasi abatoziba kuti puta ini.
Tjikulu ludo. Ngatideni lulimi gwedu. Tilebe igo apatahangana. Tizibgwe seBaKalanga kumihingo nekwatinogala. Kuti ape nhu ebhuzwa kuti ndiponi kunaNkalanga banhu bazibe tondeka n’umba iyo.
Banhu ngabasitjename ape bewha kuyi uNkalanga. Akuna unotjenama ape khuwa lilebeleka tjikhuwa. Kati kunani ape Nkalanga eleba tjiKalanga? Ini tjingatjenamisa banhu? Patimile ndiswi tinohala. Ape tihaka bon’wa sebanhu ndiswi tingazwimilidza. Akuna nhu angabva kubhehhuba kene poni eti unowokudza baKalanga. Unoba ehha ana tjaanohaka. Bamwe ndebanohaka timinya kuti dzene tayi tiyibo. Ngono iswi atitohaka ba bamwe banhu. Tohaka gala tili BaKalanga. Banhu ndiswi. Akuna banotipinda. Naswibo atitobapinda ngobe balibanhubo. Tibanhu tose.
Kokonolani luzibo kuna banago lubaka gutjipo kuti tisitongosala tilila kana hanhu lakabigwa pamapato emiti. Lotema bawhola likatema batjetjana. Banotisiya bana matula oluzibo. Tina nlandu nkulunkulu wokuti tibhate tjose tjinobhatika tisale natjo naswibo titjisiyile zwizekugwana.
Lebupelo, tjilema ata tjehhiho koga. Netjisina lubabvu tjilema. Tjisina lubabi nayitjo tjilema. Lubabi gwedu lukulu TjiKalanga neBuKalanga. Ngono tjibudzana tjokumbula kanyi nosunugwa, kowhomuwana, mowhobuya mutihha muleba kuti muBaKalanga kusina wamubhuzwa.
Kalanga Language & Cultural Development Association, [email protected]
