KALANGA: Kwakasima konga nhalu dzonkhwa

14 Apr, 2016 - 00:04 0 Views

uMthunywa

Lobs Buhegwedu Dube
DUMILANI kakale nsi wanasi, ndobvuma motjila se naswibo titjila. Banobala tobaboka. Banotilidzila dzihala nezwatakwala tobaboka kwazakwazo, ndibo banotipa masimba ekuti tindile mbeli tikwala, kana tiziba kuti kuna banobala zwatinokwala. Kohanhisa kwazo kuti nhu azibe kuti tibanjinji bana bebuKalanga banohanhila kuti tjiTalanga tjindilembeli. Ape muhanhila zwatinokwala mowhobona tikwala tindila mbeli tisinganyale moyo. Ndizo toti baKalanga ngatibhatisaneni kwala. Kuti tjikabatjili tjiTalawunda, tjiJawunda, tjiNdondondo kene tjiLilima totjihaka tjakakwagwa kuti kene lini nalini tjisitongofa.

Kwabalubaka tikwala. Tomukumbilabo sebaKalanga bose kuti ihhani titongobhatisana. Kana nhanga inozipa izan’wa  nebanhu banjinji. Bamwe beyiloba ndhazula nemakhoda bamwe nemakumbo anazwibvi zwakateswa ndiko kwawunowana izipa koti atsene ingazan’wa likanobhuda.

Anditandili kulubabvu gwebanolaladza koga. Kene kuli kutshipi nhanga inozipa tilibanjinji tita tjinhu tjin’ompela.

Utongolinga bayisana bemkhuku kuti ape beyiloba betjuluka belikita pasi nemanyanyatha inoba yakatini.

Lonobhuda usatongolala nozipigwa koga. Ndakatongonolingililila kunaMphoho limwe gole kaMasendu ndakaseka agulofa. Basekulu bangu baka bakalilngililabo. Nzano wakabazipila ngono bakanginabo munhanga. Ngono dela idela. Kwakakuti ape kutjulukiwa ibo betjuluka kupinda bamwe bekoba besala boga mumeya. Iye nhu alinlefunlefu, netjihogwana nemakumbo matehlanana. Baka beti pabanoloba pasi bamwe banoba batjitjuluka gobubili. Ibo baka bezwibona bakayibhata ibo banosiyana nezwinotiwa. Bakabazipigwa nozana banhu bezana balibanjinji. Tjimuka, bakamuka basingatubule yenda makumbo akazwimba.

Panakuti nkadzikulu abayenge wakadusa dama linoti “kwagala kwakabe kutiwani? Tjiyedzelela tjatjilitjeni maZCC ethama kunhu kwayo”. Bakadzikulu- bo keya! Moduba haya ngoni gumwe lubaka.

Yebakadzikulu nebanhutana babo-ke? Ndakanditi ndimi ndoga ndinoyibona kati tibanjinji. Sonlume ndakanditi pamwe ndakayilingila kulubabvu gun’ompela ngono ndakawha nebetjikadzi beyilebabo. Kotiwa neni kuti nonda kwelubaka ape banhu bakula bakadzikulu uwana baba nemasimba kupinda balume muzwinhu zon’ha. Ndoleba kwazo muna banokwegula balibose. Nowana kuti nhutana atjabon’wa webhakhwa setjanana. Kene akaba eleba tjinhu tjina mongo nowana engokayhikanyiwa uhaka uhaya kuti kotikalani.

Anoba akatjinda poni masimba antolo?  Koba kwatjihandukani? Kana kunamizi inabanhutana banodziyila.

Nowana tjabatjinhutana tjisingatjalingwe nebanhu tjakapedza masimba atjo tjihingila ibo. Hadza tjoba tjinyimwa hhali dzisiwa pamoto ape tjabhuda. Tjoti tjinohanduka tjiwana itjilezwa nemakoko. Ikoku kunhu ndokubona kubanhu banabana banohinga. Nkadzikulu akagala abona bana betangisa hinga wezwibona kuti waba nemamo osununguka kana bhatsho labapo. Tjose tjaanohaka bana banhowuntila.

Kolema kusakasengwa, umwe wakati kwakasima konga nhalu dzonkhwa. Anditoziba kuti waka adzibona poni sima kwadzo idzo nhalu dzonkhwa. Imi ndakanditi banhu ape belela bana babo banoba beti bana banhobalelabo bakula. Ngono akuta malebeswa kubalume banjinji. Banamhahha balume banonokwegula baligele zwakanaka nezwikadzikulu zwabo. Nowana nhu alinhu kwazo kuyimwe mizi koga muna uwe nzi asingatiwe tjinhu. Nayilo jekana umbisana kana lozibgwa n’hingo walo. Lingalahiwa koga mangwana likamuka lihakiwa. Unotjinya ndiyani?

Bana kene bakadzikulu kene ndibo balume? Kana tingaba tisola ibo balume ndibo basi ibo.

Tjimwe kadzikulu tjakati “wangu nlume anditogala ndawumbudza ape ndatumigwa mali nomwana wangu”. Waba mwana “wangu” nekuti wetumila mali haatji mwana wedu? Inohaka tongolingisisiwa, moyiwha tjini? Inobhakwa iyin’wi kana mangwana ndiswi. Ape tilingilila botate bedu beyagwi naswibo tozwitshila gomba tilibapenyu.

Wakaleba Solomoni akati  “iye  unotsha gomba unhowila mulili”.  Banamhahha basingowhokubona ikoku, koga ape Ndzimu  atipa butjilo bamwe towhobhuzwana.

Ndoziba kuti bayapo banobheja beti “tjotjekwa tjikalahwa, akungatongotikala kunkololo waPasikunyolo”.

Banowhunkumbula Pasikunyolo kadzikulu tjabanareka nebususu muwhuma.

Kalanga Language and Cultural Development Association. [email protected]  +263 772 610 726.

Share This:

Sponsored Links