Dzakabe dzitawuligwani idzo ngano?

11 Sep, 2015 - 16:09 0 Views

uMthunywa

Tina Buhe Lobs Dube
Ndokumbula mahhuba antolo nditjakula ndilitjiyisana ndigala kanyi kaMasendu. Ndaka ndigala nakuku nabatategulu. Mme ndakandisingabazibe samme, ndakabe ndidana kuku nditi mme. Kwakakuzipa gala nabo ibo bawhola ngobe bakabeda bana bebana babo. Baka basingatidziyidze koga betikulisa ngeludo gukulukulu.

Ape ndokulingisisa ngwenu ndakula ndobona kuti zila yatakatikulisiwa nayo yaka ilizila inotibumba kuti titi takula tizibe butjilo, tizibe kakale bulemo gwago nezila yatakafanila tjila ndiyo. Taka titawuligwa dzingano dzabohulo, bomhele, bohhowu nabohumba, dzemadlabanhu nedzimwe dzakasiyana siyana.

Iswi taka tiwhilila koga tiseka tihanhila wha matama anolebgwa. Taka tisingabone kuti topiwa zila yatinohangana nayo mubutjilo. Ndokumbula  kuyi “Kwakati kulinhu wantolo”, tidabila titi “kolobedza”. Dzakadzitawugwa iswi tidabila na kolobedza.

Ngono iye nhu wantolo waka ali yani kene, waka alini kakale alingapani? Ndingahanha kwazo ape ndingawana mondibudza kuti nhu wantolo wakabe ali nhu wakatini. Ndakandizuwa na tate T.T Malaba awha benditawulila gumwe lungano gwandakandisingazibe.

Bakati kuna mafupa akawan’wa kuntha dzematamu eHillside ntome konzi nkulu wakaBulawayo. Bakati mafupa ihhawo akabe ali ebanhu ngono banhu bakhona balibakulukulu kupinda nhu uyapo nasi. Kwakati kuhakisisiwa kukawan’wa kuti banhu ibabo bakagala muna ino hango makole manjinji baKalanga basanhu bakaswika muhango iyeyi.

Malaba bakati pamwe ndiko kwakabvila ilo linoti “kwakati kulinhu wantolo”. Malebeswa Kuti atitoziba zila inobhuzwiwa kunabambeli.

Ngano dzaka dzina tjadzinodiya. Dzimwe ndedzakadzili dzinosekesa dzihanhisa banhu begotja zwabo tjimanga madekwana. Nayiyeyo zila banhu bakabekula bana bunhu beziba kwabanobva beziba hhama.

Ngono nasi kokula linoti “bukamu igaswa gohhadzisiwa nemadlo”. Ape usina tjawunatjo awute kuku betjimwe. Bana bakabezanisiwa nezila yokuti bakule tjini. Wetjikadzi waka ezanisiwa kuyi unkadzi walibilibi. Libilibi kwaka kugozoba tjinhutana tjababatategulu kene umwebo mwana waba nolizana. Wetjilume bakadzikulu waka uwha beti kuwunli “mdala wangu”.

Elohema egulo fa koga unoba aziba kuti iye unowhokula akaba mdala. Unowhokula akawana nkadzi akabaka nzi, akapfuwa akabanebana sebalumetate bose. Wetjikadzi nayiye waka ebva aziba kuti iye unowhokula akanobhika.

Kose ikoku kwakakudzwagwa mumikumbulo yabo batjibatukununu. Nozana kwabo kwakabe kusiyana. Bamwe bebumba n’ombe bamwe bepfuma bana (bodoli), bebumba hhali, bebesa moto, bezana bebhika.

Kene kwakakuzan’wa matope bana bakabezana, betjilume balimugumbo labotate, betjikadzi bali mugumbo labomme. Takabe tisingatongokubona kwekuti mwana wetjilume unotiwa wetjikadzi kene ezwita wetjikadzi.

Waka eyi “gombalume lakavuna mayi nembeleko” kene “gombakadzi lamayi”. Bana bakabebva bakula bezwiziba kuti bani. Ikoku kwenkadzi unonda enohaka umwe nkadzi andizotongokubona.

BaKalanga makakubona poni kuti nlume unonohaka umwe nlume. Iko unoba ewunti uni? Ape ewunta nkadzi unoba asanotolelani nkadzi kuba kan’ompela? Iswi takatiziba sumbelume. Nayiyo yaka igala yoga zwayo koga waka utongowha kuyi yabonakala kunaBakanhomwe.

Nekun’umba yayo waka ungawana kwadzigwa kene kwadzulugwa zwakanaka kuleba kuti kuna tjakafa hhiho tjinotongoswika. Ndigo butjilo gwatakatiziba. Atizi, pamwe zwimwe zwakazwititjuluka. Zwimwe zwokuleya nekuti usimuzila yazo. Kati buloyi taka tiguwha tjini?

Baloyi taka tibaziba kene taka tisingalowe nabo. Nemungano dzaka dzilipo dzinoleba nekwebaloyi. Dzilakidza kuti baloyi abata banhu bakalulwama. Pamwe ibo baloyi baka begukudza kuna dzabo ngano koga ngano dzaka dzibumba bana. Dzakadzibapa mawhi ebutjenjebvu bezana bakahanha.

Kalanga Language and Cultural Development Association [email protected], +263772 610726

Share This:

Sponsored Links