uMthunywa
Tina Lobs Buhegwedu Dube
Ndatjinda mumitunhu minji ndihangana nebanhu banji batema. Tjinonditjenamisa ndetjekuti ibaba banhu banoba bendilebelesa netjikhuwa. Anditoziba kuti kene ndin’haba kwazo kwekuti apa nhu endibona unoti wabona khuwa.
Kene kulibuhaba, mavudzi angu mafupi kakale matema se ebanhu bose batema.
Ape ndisikun’hingo ndogozoba ndisakakama uwana alibomboromboro zwawo elakidza kuti andita ndili pedlo nebukhuwa. Ndokodabila nayitjo sonhu wakandabo kukwele. Ape tilebeleka ndosohakisisa kuti ndizibe iye nhu iwhoyo wandinolebeleka naye kuti wagala alinhu ludzini? Ape ndaziba ndoyedza lebeleka negugwe lulimi nditila kuti namibo ndizibe dzebamwe ndimi. Nowana kuti bayapo batjadada nendimi dzabo koga banjinji bakanamatila mutjikhuwa sehahe tjahakadza n’ombe kusi kwepesu.
Kati nhu unhu eleba tjikhuwa koga kene? Nowana nhu etjidusa nezwimilo kwa anoti apa elebeleka ali yeno kwen’umba noti ikhuwa linobhuda kuBritain kene kuAmerica. Ungati unolebeleka nezwimilo zwilefu zwitehlanana koga apa unowumbona ungalobgwa nehhana ubona iko yipa kwetjimilo tjakhona. Tjoba tjinga tjibhakela tjomwana. Ipapo tate babe uNkalanga koga tjiKalanga atotjiziba. Kotiwa neni? Todzilahilani ndimi dzedu?
Patjikhuwa atatjili tjiKalanga tjoga tjinokowhobedzeka. Nedzimwe ndimi dzinonga tjiTebele dzimile pakawoma.
Banhu banokon’wa lebeleka besasa bala letjikhuwa nepasakalizana kuti kusiwe tjikhuwa. Banhu bangalingila iswi pasi sebaKalanga bekangan’wa kuti nedzabo ndimi dzodliwa netjikhuwa. Kene kuhakiwa n’hingo nowana nhu ebhuzwiwa netjikhuwa iye ehaka nhingo wotshwayila kene wedzingadi.
Ne unohwa etsha pasi evukula unohakiwa netjikhuwa. Kati iyo fotjolo kene piki ingalamba tsha ngentha yokuti yabhakhwa nenhu wangina mun’hingo asaleba tjikhuwa? Kana saleba tjikhuwa akuta satjiziba. Ngono tingati tilibaKalanga toga ukowana gulibunthwinthwi koba kulini ikoko? Kene nhu elebeleka nakuku babe muhala uwha eti “see you”. Ili “See you” yeni usingati towhobonana.
Kana ukaba utjileba tjiKalanga hhala ayitohalula, inotola mawhi inowasa ikweno kwaanonda. Awungatongo wana iti “anditowha tjiKalanga” sekunotiwa nebanozwitisa.
Bamwe ndebanoti kowhoyi bapehhugwi ape beleba tjikhuwa. Kuna wakabanyepela. Tjilengwe tjilengwe kene tjikaba tjileba gupi lulimi. Apa uhhula nlomo iswi tinoziba toba tabona kale kuti akuna zwiyapo. Kene umilidza gumbo ulibiga apaya banhu banobabakalinga kuti awuzotjenjela nekuti noleba tjikhuwa. Lebeleka kwakanyi kwenyu, kati wada zwebamwe zwenyu wazwisa hule kwematula nokutilani?
Nelumbo gwakati “moleba zwebamwe zwangu makabiga hule kwematula gumbo mutjotjotjo”. Atitogwa nebanhu. Banhu ngabalebeleke tjikhuwa pakalizana kuti tjilebgwe. Ape bali kanyi kwabo kene bababon’ha ngabalebe tjiKalanga tjakanyi kwabo. Akutoyila lebeleka tjiKalanga mudoropo. Akutoyila lebeleka Tjikalanga mumakhumbi, mumabhasi kene muzwitimela. Nayiyo furamatjina ayingalambe milika nokuti kuna banolebeleka. Inowuluka zwayo semahhuba ose ikanongina nayiko kuFransi.
Noswika ujita utjiputudza tjiKalanga ulimuFransi akuna ungakusunga kana whalo noba unadzo. Nayidzo whalo adzitohalawula kuti uNkalanga. Nodzipiwa ulebeleka tjiKalanga.
Namwibo munosumikila dama leNdzimu. Tomukumbila mutongo lisumikila netjiKalanga. Tanyala nabo “uJesu wangena eJerusalema” Tohaka wha kuti edza engina muJerusalema kwake kwatatjini.
Tiwhisise netjakanyi kwedu saswi zwedu tinobhatila kule. Ngono tingati sawhisisa igo lulimi gunolebgwa tikati sawhisisa tjinolebgwa koba kulini? Iswi tibaKalanga, kwetjikhuwa akuta kulitjimwe kutili, tohaka lebeleka nawo iwo makhuwa netjiKalanga. Ape kuna lawunoziba ulileti ngeno ndiwholidiya tjiKalanga.
Kalanga Language and Cultural Development Association
[email protected]
