Swika kwedama leNdzimu kubuKalanga

14 Oct, 2016 - 00:10 0 Views

uMthunywa

Tina Watson P Khupe
Nasi ndandihuba kwazo kuti tizuwe nekwe buya kwedama leNdzimu mubanhu behango yebuKalanga. Hapa titi dama leNdzimu toba tibva bhayibhili kene zwangu nditi tjiKrisitu.

Koyi iko ntolo itjigegwe kwaka kuna wolokoto yabe igala pedlo nepano tangisila gwizi gunoyi Netu, ngwenu gwizi igogu goyi igoThekwane. Wolokoto iyeyi zina layo lake liyi Lukonge. Koga bamwe banoti wolokoto iyeyo yakayi Lukokonye-Lukuta. Pamwe bamwe bangabe besingazibe kuti hatiti wolokoto toba tilebani. Wolokoto izina linoleba nhu unoziba posela tjose. Nhu wakhona unoba eloba mafupa/hakata kakale eziba lapa kakale eziba nekawunula.

Wolokoto inogozwa ba munhu wetjilume unoba wabe whola mumakole ezwagwa.

Koyi wolokoto iyeyo yakabudza tjaba tjebuKalanga kuti kwaka kobuya gumwe ludzi gwebanhu gunoba gwakasenga tjinhu tjinonga gwati. Wolokoto iyeyo yakanda mbeli iti iyo mugwati ilelo koba kuna ndebo dzinaluzibo kose nebutjenjebvu gunotjenamisa.

Kwayi iko nhutana wakhona wakabudza banhu banjinji tjose kuti umwe nowumwenhu whola kene ntjentjana unolamba zwinoba zwili mugwatilelo unowigwa nebuhayi kakale uno manikana mubutjilo gugwe. Koyiko kakale banhu bakabudziwa kuti kusanhu kuka buya bezi babo begwati kakakotanga kwaswika mbobola dzakadzodzidza buKalanga gose zwago. Wolokoto iyeyo yakalaya tjaba tjose tjebuKalanga kuti tigale tjakabhata senhu hango yakayowapugwa ikotjiti yetogwa neBaKalanga kakale.

Kwati kwapinda makole anogwilala gumi nemahanu. Bhotoko lakangina laka kuswa mathumo, Mzilikazi eli iye ntungamili wabo. Kwake kuna guwo lelubaka gwe nyambi yengwa yeyo yaka yidan’wa iyi Mzilikazi. Tjinyolotjo kwakawika ndebo inoti ntha dzeMaboka, yatinoti iBotswana ngwenu. Kwaka kwabon’wa banhu bana lubala gutjena gwakagutjenamisa banhu bose. Tisitongo kangan’wa iyobo ntha yemaBoka yakayidan’wa iyi BuKalanga!

Batjena ibabo bakabena gwati leliya, ilo bhayibhili. Kogake banhu habazotjangina mundebo dzegwati nagogo lubaka ngoba kwaka kuhlisa ngoba Bhotoko laka lingake lika bvuma kuti banhu bekohwa bezuwa nebanhu batjena. Ngono ke bamwe bebuKalanga bentha dzeku Ferowe mukati kati beBotswana ndibo ke baka benowhilila lungano gwaYesu iye Nkololo waMwali. Bamwe bo bentha dzeBulilima banoyi baka betongo nyeluka benda kweno kuti bawane mano mugwati. Tjili tjinhu tjakatjitiwa tjakasumbikiwa.

BaKalanga baka bakabhata ileliya dama lakabe lalebgwa nalukonye ntolo kuti “gwati limuzila muliwamutjile hamuhaka butjilo nebutjenjebvu” Kwaka kuzibgwa kuti woku kwembabe dzaka dzabva kuZululand kwaka kopinda setjivulamabgwe tjinosiya tjabulaya zwipfuwo nebanhu kose nemiti.

Kwakati ke buhe gwebhotoko gwapinda gwatebugwa nebemavudzi malefu sebukuse gwemwise wen’ombe, kukatjingina dama leNdzimu. London Missionary Society ndibo bakabuya bopakulila dama leNdzimu kubuKalanga kakale mutjiKalanga. Begubungano leRoman Catholic Church, kungaba malebeswa kuti ndibo baka batanga ngina Nedama leNdzimu mubugalo gwebuKalanga. Kogake baka besaha kowopa dama kubuKalanga, baka baha kuti babhatshe zwabo bhotoko ngoba dama lakhona lakalipakugwa netjipotoko. Ngonoke tjinhu tjakajalo kwaka kunga masapa. Tongokumbulani kuti kumandeni mungadla hadza lapakugwa nelugo gwabhudiwa nago muthoyilethi?

Hadza lakhona likodliwa tjini kumandeni? Dombodema Mission yakahhugwa gole la 1895. Ndikoke ngina kwegwati nezila yakanaka yakawamutjigwa neBuKalanga. Thekwane Mission yakasimulula mugole la1898. Nayiyo bo hayizotjadiya dama leNdzimu netjiKalanga. Hahaka leba malebeswa sibili tingati zwedu Methodist Church bukulu kwazo Thekwane Mission yakahinga kwazo kuti ikowhobeledze tjiKalanga. Unlandu usin’homa wabakathama kutjaba tjebuKalanga.

Kukwele tjandakafunda tjinoyi Gonde Primary kwakakuyi hapa wagala wangina mulubahhe gwekwele waka usingabvumigwe kuti uzuwe netjiKalanga. Waka unanlandu unohlisa kakale waka ungatatiwa mukwele hapa waka ungawhikala uleba tjiKalanga. Taka titi hatihaka lebeleka netjiKalanga nebanun’una bedu taka tinongina muthoyilethi. Ndizo mubona wali banhu bakweno kwaka kwangina Methodist nezwikwele zwayo, bemanikana pakulebeleka tjiKalanga. Nayitjo tjiNdebele tjobakona kakale.

Nowana munzi un’ompela tate name nakuku belebelesana netjiKalanga koga hapabezuwa nebana babo bezuwanetjiphotoko. Kokosekesa kakale kuwhisa ngoni hapa uwha beti “inko ihambe lemhulu yayo”, begwisati n’ombe yapfuka ikanda nemhulu yayo. Ikoku ke ndiko kunoyi “tribal Identity Crisis” mululimi gwetjikhiwa.

Kalanga Language and Cultural Development Association; [email protected]; +263 772 610 726.

Share This:

Sponsored Links

Survey


We value your opinion! Take a moment to complete our survey

This will close in 20 seconds