uMthunywa
Tina Lobs Buhegwedu Dube
LUDO tjimwe tjinhu tjinotjenamisa. Gwagala igo ludo ini? Iko da ini? Kana ludo gutjimwe tjinhu tjikulukulu mubutjilo gwedu iswi banhu. Butjilo gugaswa ape gusina ludo mukati. Akuna usina uwe waanoda. Akuna usina tjitje tjaanoda.
Wose nhu tjiyapo tjinowuntekedza mumeya tjaanoti asathama kene asabona akawana butjilo gusakapelela.
Iwe ini tjawunoda? Ndiyani wawunoda? Ndiboyani bawunoda? Bhuzwa whuda kana mibhuzo yakhona minjinji atingayipedze nekuti ludo gupabi. Zwinjinji zwatinoda. Mugumwe lubaka tohaya kuti ndikupi kwatinoda kwazo kupinda zwimwe.
Wale ape ungapiwa mahwe, nenyama yakakola yakakangiwa zwakanaka inonhuwilila ukopiwa kakale dobi lezilawa labhikiwa nenyama yakawoma nebukhwilo gwetjinongwana labhikiwa nembvana ndikupi kwawungahala Ukoti utjakumbulisisa kuba kusiwa swayi yembulu yabhikiwa nenhutana womvimi unoziba tjaanothama ungatatjini?
Ape kuyi hala kun’ompela kwakhona ungahwa upoteleka usingazibe tjawunota. Unda kunayeya ndilo uletja unda kunayeya upamha uhanduka kakale. Ludo igogo, koga noba uda zwinhu zose. Ndiko lulwama kweludo kakale ndiko yipa kwago. Ndidle kupi ngono ndisiye kupi? Kose moyo unoti korikori ngono ntumbu untukununu. Awutobvuma kuti ndidle seludo gwangu.
Ludo godla gukulukulu koga gobonakala. Gonga. Kuna ludo gonhu. Wogu ndigo ludo gukulu kupinda gose ludo. Kene gukabagwemali, gwefumwa kene gwebutjenjebvu, gose agutoswika pada nhu. Nhu tjinhu tjikulukulu. Noda nhu tjinhu tjikulukulu. Banhu bagele nebataya ngentha yayigogu ludo. Kana tozwagwa nebamwe koga tonokwegula nebamwe. Ndikozipa kwayo hango. Ndikozipa kwago ludo. Ndizo zwiyeto zwago ludo. Nayikoko andingatongo zwikangan’wa zwandakabona nezwandinobona munayino hango ngentha yoludo. Zozipa zwimwe zohemesa.
Zohlisa zwimwe zosekesa. Zwimwe zokaaabadza usala wakabhata nlomo wapasi wakatjenama uhaya kuti kwagala kwakwatikalani kudza kujali. N’handulo noyiwana mubala lin’ompela linoti LUDO.
Kana da nhu kotjenamisa. Mungandibona ndikapa ndisalobgwa guliludo. Ndoba ndililila kuti ndalambigwani. Ukule nazo angati “ungalila banhu balihhele zwingapa usingahake umwe koga ukagala pasi?”. Kulelulelu kulebgwa koga kuna wakazwisenga lambiwa akuta tjinhu tjozana. Bamwe banozwibulaya benolahiwa sibili. Ludo igogo. Bamwe banolahikigwa nezwinhu zwikulukulu. Miha inopalala ngentha yeludo. Imwe inobakiwa isima kakale kuliludo. Ngono ludo gotjenamisa ka! Tigutini gutitila zwinhu zwingapa?
Tibulayiwe neludo kene kene titjidziwe nago? Debgwe ndelilo, nohala tjawunoda. Ape uda nofuka apa uda nowala.
Kana nebanhu banosiyana. Nonowana tjimwe tjinhu munhu tjinokuta kuti uwunde. Ukoti madana, kakale mudana, unowana kakale umwe unatjimwe tjinokuta kuti ulale usalala. Kungaba bumbiwa kukwe, kungaba seka kukwe, kungaba ngoni dzaanadzo. Nayigo butema gugwe gungakuta kuti uwunde nekunokona. Ungati wakalinga zwikiya zwizwe ape emwemwetela uwana kuti tjinokungina mumbili uwo tjikulukulu.
Tjokuta ugale pedlo naye, ulebeleka naye kakale usingatjade kuti bamwe basedzele pedlo naye. Ludo ungagutini? Goba gwatjisinila. Ngono tokotatjini banhu balibanjinji zwingapa tingabapedza kene? Atinga bapedze kumwe tagala towhosiya kwakajalo. Tofila mukati koga titi “kwakatileya ndekwebamwe”.
Mubutjilo timugwendo kakale tobva kule. Ndiyani unokumbula nhu wekutanga waakada batjibatjetjana? Gwakagulinjani ludo gobutjetjana? Waka ulala upfula ngubo nehhuba linonoka bhuda kuti unobona iye watjitola moyo uwo. Lakalidza likanoti ngwili munamayi nhu epulula mahhani on’hahanyama kusina tjinotiwa koga kuzuwiwa newaada.
Hati mayi bakabedzotukana koga tjawaka uwha tjakatjipinda gwadza kotukiwa. Ludo. Ungati waloyewa kusina. Uwana kuti upenge nemuwhope ulala udana zina lonhu. Atizi kuna usakabona kuti unowhoti wakabonani. Iye usakawha unowhoti wakawhani? Imi andingakukangan’we kwandakabona munayino hango.
Apa ndikumbula ludo igoguya gobutjetjana koti nditole zwinhu zwangu ndingine muzila ndiyende ndindobhata mitunhu ikulekule ikweno kunahama dzangu dzantolo. Kene kusitjina tjatingata koga titongobhuzwana butjilo takalingana. Tiseke tinyaluluse mikumbulo iyeyi inogala ibilibindana nezwisingapele.
Kalanga Language and Cultural Development Association
