uMthunywa
Sikumbuzo Dabengwa
Nansi isikhathi lapho kungabizwa ozwayo kweziya ngaphansi kwamakhala. Ake siphumule kuleziya ndaba zikaLondlela lo Londani. Kambe yiwaphi amagama asegudwini ngakulezi izinsuku bafundi?
Akesikhangele la alandelayo:
a) Ukuchinsa
b) Ukufula
c) Ukugeca
d) Izala
e) Ingqamu
f) Ukukhahlela
g) Udevu
h) Umfahlwa
i) Ukuhlanza
j) Ukosa
k) Ubudli
La ngamanye amagama asemlonyeni kazulu indawana yonke nje jikelele kulandela ukubusiseka ngezulu lonyaka. Indawana zonke ezithe zathola umdaka lamanzi imuli zichelesile nanku omama indlela isivuthiwe kuyiwa khona emasimini. Akuyiwafula kuphela kodwa kuyiwa hlola lamasimu kukhangelwe ngelokhozi umonakalo ongenza isivuno sinciphe. Asingalibali ukuba ekulimeni lapha akudli muntu yedwa. Kuvele kuyimvelo ukuba kubekhona ubudli obubalisa umuhlwa, imihogoyi, intethe, intothoviyane lokunye okungabhidliza isivuno sikamnumzana emlimeleni wakhe.
Asilibali izinyamazana ezibusayo lazo zikhona. Ziyasila izinyamazana lazo ezibalisa ondwangu labonkawu nxa kuthe kwalinywa. Yebo kambe ziyasicuca kodwa ekuziphungeni kukhona ukuba umlimi athole laye okokudla. Abadala abamfuni umuntu ongahloliyo insimu.
Ubonakala njengetshapha levila elithi libusisekile lichithachithe elikusebenzele nzima ngokunganakekeli amasimu akhe.
Kuhle bafundi ukuqaphela konke okunganciphisa isivuno. Nxa kusenza abalimisi bayadingwa ukuze ubudli obuthile benqatshelwe. Phela obunye nxa bufike kuhle bungumatshayabhuqe.
Izindima zakuqala angiphambanisi ukuba sezivuthiwe. Okhekhe sebechinsisiwe sikhuluma kunje.
Ukuyafula emasimini sekumnandi batayi. Akusafani lakuqala okhekhe bevuswa ngovivi bevuselwa ukuyalima empondozankomo lemathathakusa. Okumnandi yikuba lanxa kuyiwa geca lowomumbu kudojwa lamakhomane kugecwe lemfe izinyo likhale.
Ezaleni lapha akusehlanga lamakhasi. Kuyakhanya ukuba sekulesikhathi kugecwa. Ekugeceni lapha akumane kugecwe nje. Umumbu uyakhethwa, funa ugece abathi ngowesiphala, omkhulu okuhloniphekayo. Udevu selutshile, lanxa nje ihlanga liseluhlaza.
Lesi yisikhathi somusa ngoba ukudla kuchaphakele. Akekho oncweba ufudu lubhense. Izitsha ziyaphambana zithwele umumbu, amazambane, indlubu kuyabuswa.
Izisu sekungezika nanane kuthi izihlathi kubokhekhe ziyacazimula. Alikho ikati elilala eziko manje.
Kungensuku zatshwala, uyabe usome qha umumbu. Lapho sesizalindela ukuvunwa kwawo usiwa ekhaya. Kugejwa amazambane kanye lendlubu. Ihlala ilanga lize liyekunina imbiza ehlobo.
Asikhuthaleni bafundi siphatheke kwezokulima. Asikhumbule ukuba ivila alidli bafundi.
