uMthunywa
Silo Charles Dube
Ukwakhiwa kwempambosi yokwenziwa kuyaqhutshwa
Eziqwini zesenzo eziqalisa ngonkamisa, ezilamalunga amabili:
Izibonelo: enza – enziwa; eba – ebiwa; osa – osiwa.
Kulezizenzo sijobelela u – iwa endaweni kankamisa osekucineni.
Eziqwini zesenzo ezilamalunga amanengi ziqalisa ngongwaqa loba ngonkamisa:
Izibonelo: khulula khululwa; biya – biywa; dutshuza – dutshuzwa; ephula – ephulwa.
Kulezizenzo sijobela u –wa esikhundleni sikankamisa wokucina.
Ezenzweni ezingacini ngonkamisa –a:
Izibonelo: azi – aziwa; -thi – thiwa; -tsho – tshiwo. Ku –azi laku – thi sijobelela u –wa; kanti ku – itsho sijobelela u –iwo esikhundleni sikankamisa wokucina.
Ngokulwangisa: thapha – thatshwa; dobha – dojwa; khuba – khutshwa; luma – lunywa; pompa – pontshwa; bumba – bunjwa.
Esikunanzelela lapha yikuthi uma isenzo silondebembili elungeni lokucina, lowo ndebembili uyaguquka abe ngulwangeni anduba sijobelele u-wa.
Nansi inguquko yakhona: ph – tsh; bh – j; b – tsh; m – ny; mp – ntsh; mb – nj.
Kwesinye isikhathi kungenzeka ukuthi kuguquke ondebembili abangekho elungeni lokucina babe ngolwangeni, kanje: bumbela – bunjelwa; lumela – lunyelwa; vubela – vutshelwa, cuphela – cutshelwa; hambisa – hanjiswa. Inguqulelo kodwa ziyafana kanje: mb – nj; m –ny; b – tsh; ph – tsh; mb – nj.