uMthunywa
Kuloba uCornelius Luphahla
BABENGAHLAYAZI oNdukuzibomvu, oMandulo nxa babethi okungapheliyo kuyahlola njalo emhlabeni kusinwa kudedelwana. Kunjalo bakwethu amazwi aboMandulo kawaze awela phansi nanko phela sokugcwaliseka ababekutsho.
Angithi nje ijaha elimajaha mabili lalibonakala ngamanxeba okwenkunzi. Yikho phela okwasungulwa khona isaga esithi inkunzi ibonakala ngamanxeba. Amanxeba la kwakungatshiwo awokutshaywa kodwa kwakuchazwa awokulunywa zinyosi. Nxa sikhuluma ngenyosi lapha kasitsho lezi ezibhuzayo njalo ezilumayo kodwa amazwi la ayagudla nje.
Inyosi lezi kwakutshiwo yona ingulamakhwa. Yaphiwa leligama ngoba izwisa ubuhlungu okwebhungayezi lenyosi.
Okunye njalo okwenza yaphiwa leligama yikuthi kwakuthi ijaha lingavela liphuphe lintinyelwa zinyosi lihle libekwazi ukuthi selikhasela eziko ngakho akunsuku zatshwala lingahlaselwanga yingulamakhwa. Kunjalo lakulezinsuku ungaziphupha inyosi lezi qaphela jaha kumbe ntombi.
Ubuqhawe lobu bokuhlaselwa yingulamakhwa babubukwa endulo kodwa njengoba bethi akukho okungadluliyo ngakho kulezinsuku ungabona ijaha kumbe intombi ihlaselwe yingulamakhwa kakho ongayisondelela ngoba ingulamakhwa le sifaniswa xathu lomnyama oza lezulu lezilwane ndawonye. Kambe ngubani ongakumela lokhu bakaMthwakazi njengoba sokulomatshayabhuqe isilo esifohlozayo?
Noma nje ekadeni kwakungamangalisi ukuhlaselwa yingulamakhwa, angithi kwakungenxa yokuthi babesazi ukuyelapha. Kulezinsuku umuntu ungezwa kuthiwa uhlaselwe yingulamakhwa welatshwa ngesintu akuvamanga ukuthi iphele du. Umuntu wakhona uyabe ethi nxa kufika isikhathi sentwasahlobo iqale kutsha. Lokhu kungenxa yokuthi abelaphi bakuzinsuku abasazazi kuhle izihlahla zokuyelapha.
Ijaha lalithi lingahlaselwa yingulamakhwa liyebikela uyisemkhulu kumbe omunye umuntu omdala oyisihlobo.
Lelixhegu lizangena iganga liyezigebha iziphunzi liphenduke lisindwa kunzima. Kuvame ukugejwa impande zomklampunzi, eduze kwegusu, injobo, umthunduluka, indukuzabafana, intakubomvu, umsusu, izambane legusu, kanye lezinye izihlahla ezitshiyeneyo.
Lezizihlahla ziyahlanganiswa zifakwe emanzini ijaha lizabe linatha ekuseni, emini kanye lantambama. Kuthi kunjalo kuzafuneka ezinye ezokufaka esilondeni lesi. Lezi-ke zigoqela amaxolo omsenya, awomhlalanyeza, amahlamvu omhlahlampethu, abantwana bevagazi abawomileyo, lezinye njalo engingeke ngazibetha ngamagama lapha.
Lezizihlahla ziyahlanganiswa besezicholwa kuthi abantwana bevagazi batshiswe bacholwe babe ngumsizi.
Imputshana yezihlahla lezi ke iyahlanganiswa ifakwe esilondeni nxa kuyikuthi kade sokulesilonda. Nxa isasephakathi imputshana le iyafakwa emanzini ilale iphakathi kwawo kuthi ekuseni ogulayo lo athathe omunye umhluzi wemputshana le axhamuze ubuntu bakhe kiwo okwesikhathi eside. Uzakwenza lokhu ekuseni, emini kanye lantambama nxa eselala. Lapha-ke angabe enatha ezinye izihlahla abuye enze lokhu kuyathi kusiyaphela insuku ezimbili esezizwa sibili. Noma kunjalo kuyabe kufanele aqhubeke ekwenza lokhu kuze kuphele iviki ezimbili noma nje ezabe esilile.
Angithi nje umkhuhlane wengulamakhwa ulazo njalo izihlahla ezimbili nje ongazisebenzisa ukuwelapha uhle uphele du kungakedluli ngitsho lamalanga amathathu. Lezi-ke eyazo sizayibeka ilitshe kule iviki sizancokola ngayo mhla kuyathwasa inyenyelehuwe inkanyezi engaziwayo bakwethu.
Mlobi ngithemba uphilile. Mina ngiyabonga imfundiso oyenze kuviki ephelileyo mayelana lokulungiswa kwenjendevu ngoba ungisizile kakhulu. Bengilomntanami obeseleminyaka engu 22 ethi kakaze athole ijaha njalo ehlala ehamba yedwa engafuni ukuhamba labosowabo kodwa bengilenhloni zokucela usizo kuwe. Kuthe ngemva kokuloba kwakho mayelana lokwelatshwa kwalokhu ngasengilandela ukulaya kwakho. Ngikhuluma nje khathesi umntanami usehlala ekhululekile sengimbona ehamba labanye ngakho ngilethemba lokuthi konke sokulungile. — Sibongile Tshabalala, Jimila, Tsholotsho.
Mlobi ngithi qhubekela phambili ngomsebenzi lo owenzayo ngoba ulusizo kuzulu. Mina ngileminyaka engu-28 njalo ngilomuzi ngiwakhe lonyaka. Isicelo sami yikuthi ungichazele mayelana lokuqiniswa komuzi ngoba kangilali ebusuku, kulala kukhala izikhova ubusuku bonke. — Thabani Mdlalosi, Sesemba Nkayi.
Siyabonga umsebenzi lo osenzela wona owokufundisa ngezamasiko njalo ngilethemba lokuthi uzaqhubekela phambili ukhuthaza intsha ngezamasiko. Mina isicelo sami yikuthi ufundise abatsha ngezamasiko ukuze mhla udlulayo kulo umhlaba ulwazi lwakho lusale kibo lungatshabalali. — Mxhumanisi Ndimande, Nyathi.
Mlobi ngithemba uphilile. Siyabonga ngokuloba mayelana lenjendevu. Isifiso sami yikuthi uMthwakazi aluthathe lolulwazi alulondoloze ukuze lumakhe abe yisizwe esiqinileyo. — Tshabangu kaNgwane, Bulawayo.
Ungaxhumana lomlobi ku 0775722298 kumbe ku WhatsApp: 0737771317.
