uMthunywa
Silo Cornelius Luphahla
KULE iviki kunkundla kazulu siphethe ezemfundo njengoba nje kungathandabuzeki ukuthi impumelelo kulezinsuku ivela emfundweni. Ngalokhu kule iviki sizahlafuna indaba ezimnandi kanye lezibuhlungu okuyizo ezidala ukuthi abafundi bengaphumeleli ezifundweni zabo.
Zinengi-ke izizatho ezidala ukuthi kungabi lempumelelo enhle ezifundweni ngakho ezinye zakhona okuyizo ezimqoka sizazithinta ukuze uzulu akunanzelele lokhu njalo akwenqabele.
Kwakube kuhle ukuthi siyiphathe isatshisa njengoba abadala bethi amathole akhethwa kusakhanya njalo inyoni zibanjwa zisemaphuphu. Ngalokhu ngizathinta indaba yobude bomango ohanjwa ngabafundi ikakhulu emakhaya nxa besiya esikolo.
Lokhu kuvame ukuthi kwenzakale kubafundi bemfundo ephezulu. Kunjalo phela endaweni ezinengi ezigoqela iLupane, iNkayi, iBinga, iPlumtree kanye lezinye njalo indawo ezitshiyeneyo abafundi bakhona bathwele nzima ngomango ngoba ama-secondary schools akhona malutshwana kakhulu okudala ukuthi abe khatshana.
Angithi nje nxa umntwana wesikolo ehamba umango omude esiya esikolweni akukho ongafika akuzwe noma nje umbalisi ezabe efundisa. Lokhu kungenxa yokuthi umntwana lo uzabe esediniwe engasenelisi lokulalela njalo elobuthomgo. Ubuthongo lobu budalwa yikuthi uzabe esuka emadabukakusa esiya esikolo kuthi noma esephenduka kube sokusebusuku.
Kunjalo bakwethu, yikho phela abantu abanengi bethi abantwana abakhulele emakhaya balamakhanda alukhuni.
Lokhu ngezinye indlela ngamalimi ezansi njalo akusoze kwenzakale ngoba indawo ngeke iguqule ikhanda kanye lomqondo womuntu indlela uMvelinqangi owamdala ngayo.
Lapha-ke ukuze imfundo ithuthuke lasemaphandleni kuhle ukuthi izikolo zakhiwe lasemakhaya. Abanye abafundi bahle badele ngitsho lokufunda ngoba besesaba ukuhamba umango umude. Kukhona njalo abayabe belesifiso sokufunda kodwa kuthi ngenxa yokuthi abazali babo bayabe bengenelisi ukubadingela umphako nsukuzonke umntwana acine esezilahlela ebafaneni edinga okuya ethunjini.
Isizatho sokuthi abafundi laba bacine sebezidela yikuthi bengalamba abafana bazabe bebathembisa ezimnandi okuyikho okwenza bacine bewela egodini. Angithi nje bathi inhliziyo kayiphakelwa njalo zithiywa ngezikudlayo.
Yikho phela abafundi laba bengaphuzi ukuyengeka ngoba labo bazabe befuna ukudla.
Uthole umntwana wakhona usezithwele kunjalo ijaha lakhona kuyabe kungumfana wenkomo ongasoze wamenzela lutho ngaphandle kokumbalekela.
Ngalokhu nxa umntwana efunda eduzane ngeke wayengeka kalula ngoba uzabe esuthi njalo esazi ukuthi uzafika masinyane ngakibo noma nje kwelinye ilanga ezalamba. Ngalokho kubalulekile ukuthi izikolo zakhiwe emaphandleni ukuze imfundo ingazwakaleli emadolobheni.
Mthwakazi kaNdaba ngilethemba lokuthi ngitshaye kwazwela kodwa nje kwakube kuhle ukuthi ilihlo limane lixhotshwe libhekile kulokuthi lixhotshwe licimezile. Ngalokhu ngichaza ukuthi abazali bazame ukulwisana lokwakhiwa kwezikolo ngoba nxa bethuli akekho ongabancedisa.
