uMthunywa
Ukwakha isinciphiso
Kuviki ephelileyo sinanzelele ukuthi wonke amabizo esawapha njengezibonelo ayecina ngonkamisa – a kumbe –e kumbe – i kumbe – o kumbe –u.
Nanka amabizo akhona – umuzi – umuzana; isihlahla –isihlahlana; isalukazi – isalukazana; umlenze –umlenzana,; induku – indukwana; ibizo –ibizwana.
Wonke la amabizo asebenzisa isijobelelo sesinciphiso u ana.
Lawo acina ngonkamisa –a, -e lo – i nxa sisakha isinciphiso, siyabasusa laba onkamisa sibesesijobelela isijobelelo sesinciphiso u-ana endaweni yabo.
Kumabizo acina ngonkamisa –o kumbe –u siyabangwaqazisa laba onkamisa babengusingankamisa –w- besesijobebela isijobelelo sesinciphiso u-ana.
Izibonelo zalokhu: umuz(i) + ana > umuzana; umlenz(e) + ana > umlenzana; ibiz(o) + w + ana > ibizwana; induk(u) + w + ana > indukwana.
Qaphela:
Emabizweni acina ngonkamisa u – o lo –u njengasemabizweni – ibizo, induku; onkamisa u –o lo –u abasuswa, kodwa bayangwaqaziswa babengusingankamisa u –w-.
Akhona amanye amabizo angabaludubo ekwakheni isinciphiso. Lawo yilawo alondebembili kumbe unsinini elungeni lokucina. Lowo ndebembili kumbe unsinini uguquka abe ngulwangeni anduba kujotshelelwe isijobelelo sesinciphiso u-ana ngemva kokususa unkamisa wokucina webizo.Nanzi izibonelo ezimbalwa ezitshengisa leyonguquko yabondebembili labonsinini besiba ngolwangeni:
Ondebembili Olwangeni
P (ipopo) tsh (ipotshana)
ph (iphatshana) tsh (iphatshana)
bh (isigubhu) j (isigujana)
Sizaqala lapha kuviki ezayo.