uMthunywa
Isichasiso siyaqhutshwa
Isibaluli
Kuviki ephelileyo siphethe sitshengisa umehluko phakathi kwezivumelwano zesiphawulo lezesibaluli. Sikuveze obala ukuthi izivumelwano zesiphawulo ziyabagcina omankankane kukanti kuzivumelwano zesibaluli bayasuswa omankankane.
Enye indlela yokwehlukanisa ukuthi igama liyisibaluli noma yisiphawulo yini, yikusebenzisa lelo gama lesigaba sokuqala lesesibili. Isibonelo: Umuntu omuhle – abantu abahle. Umfundi omnyama – abafundi abamnyama. Uma ukhipha iziqu kule imitsho ezingu-hle lo –mnyama, uzoqaphela ukuthi izivumelwano eziseleyo yilezi: om- > aba-; o- > aba–.
Ngokuhlola izivumelwano kuyabonakala ukuthi u-hle > yisiphawulo kanti u-mnyama yisibaluli.
Imihlobo yesibaluli. UDoke wehlukanisa iziqu zesibaluli kane: 1. Iziqu zomdabu. Izibonelo –banzi, -duma, -qatha njalonjalo.
zisuselwa emabizweni: lukhuni, ukhuni, bomvu, ibomvu, lula, ilula. Ezokukhomba: -ngako; ngakaya njalonjalo.
Eziyingxubevange: -thile; -thize; njani njalonjalo.
Ubumnini abanye bethi Ongumnini (Possessive)
Ngaphansi kobumnini sizakhangela ingxenyana ezilandelayo: izivumelwano zobumnini; iziqu zobumnini, lobumnini besigaba 1 “a”
Njengezinye izichasiso leligama lisebenza lichaze ibizo loba isabizwana. Lalo lidinga ukuthi kube khona ukuvumelana phakathi kweziqu zobumnini lebizo elilichazayo. Kuviki ezayo siqala ngokukhangela ukwakhiwa kwalezi zivumelwano.
