uMthunywa
Ukuthi sithi umutsho uqondile wenganyelwa zincezu ezine ezibalulekileyo, USobizo, isichasiso, isilandiso kanye lesikhanyiso. Nanzi ingxenye zalokhu: USobizo — ibizo lesabizwana. Isichasiso: isiphawulo, isibaluli, ubumnini lenani. Isilandiso – isenzo lesibanjalo. Isikhanyiso — isandiso lesenzukuthi.
Ingcazelo zalokhu: Ibizo ligama lento ekhona ebonakalayo lephathekayo kanye lalokho esingakuboniyo ngamehlo lesingakwazi ukukuthinta ngezandla zethu kodwa esaziyo ukuthi kukhona. Izibonelo: ugwalo, ilitshe, inja, ukukhanya, umoya.
Imihlobo yamabizo: Kulemihlobo ethize yamabizo esiNdebeleni njengala alandelayo: Amabizomuntu –umculi, umfundisi, umtshayeli.
Amabizonto: umthungo, isifundo.
Amabizoqho – amabizo qho abantu kumbe izibongo kanye lamagama ezinto zemvelo. La amabizo atholakala ezigabeni 1 (a) lo 2 (a). Izibonelo: uNozithelo, uMoyo, uDlamini.
Amabizoqoqa — umhlambi, ibutho, izulu njalonjalo. Amabizomvama yilawo angehlukanisi ubulili. Izibonelo: inkomo, inkukhu, umuntu, indwangu. Amabizombaxa la amabizo akhiwa ngokuhlanganisa incezu ezimbili laphezulu zenkulumo ezifananayo loba ezehlukeneyo. Izibonelo: isotha + umlilo = isothamlilo, ufuna + yiphi = ufnayiphi, tshiya + induku + ebandla = uTshiyinduk’ebandla.
Amabizoqho angamabizombaxa — la amabizoqho asebenzisa izakhi u”No” omele unina, u”So” omele uyise kanye lo “Ma” lo “Ka” omele umntwana “Ka”.
