uMthunywa
Isiqu/isijobelelo
Kuviki edluleyo siphethe isifundo sethu sikhuluma ngesiqu. Lesi isakhi ngesakhiwe ngokuhlanganisa umsuka lesijobelelo (root+suffix). Isiqu yiso esinika igama umgogodla. Izibonelo: -fana (boy) ebizweni umfana. Kuleligama u(um-) yisiqalo sebizo kuthi u-fana yiso isiqu. Isijobelelo yisakhi esifakwa esiqwini loba emsukeni.
EsiNdebeleni loba lokhu kuthathelwa esiZulwini silezijobelelo sezakhi zokuthize. Kulezijobelelo lezi ezisetshenziswe emabizweni eziyilezi: Isijobelelo sokunciphisa u –ana. Isibonelo: Isifu – isifana. Isifu + ana – isifana. Iisjobelelo sokukhulisa loba esobulili u –azi lo –kazi. Umfo + kazi – umfokazi/ukukukhulisa. – umfo + azi – umfazi – (ubulili).
Isijobelelo samabizosenzo – a lo (i) – esebizonto > umthungo. Esebizomuntu – (i) umthungi. Izijobelelo zezabizwana. Izabizwana zilezijobelelo ezivamile –o na, nke, lo dwa ezisetshenziswa ekwakheni izabizwana. Izibonelo: s(i) + o + na > sona, (i() +o lowo, l(i) + o + nke – lonke, i- + o + dwa – yodwa, l(i) – + o – leyo.
Qaphela lezi zijobelelo zisetshenziswe ngendlela eyehlukeneyo/ Ziyizijobelelo nxa sithatha isakhi u –o njengomsuka/ Izijobelelo zezenzo. Isenzo lucezu lwenkulumo olulesiqu esigcina ngonkamisa (a)
Izibonelo: funda, lala, cula, tshayela gebha njalonjalo.
Sizaqala lapha ngensuku ezizayo.
