uMthunywa
Inani/ Isibaluli
NJENGOBA ngatsho kuviki ephelileyo lamhlanje siphetha ngokukhangela ukusetshenziswa kwesiqu – ni? Isiqu –ni? Silakho ukusetshenziswa lesivumelwano ba- ezigabeni zonke. Yiso isiNdebele esikhulunywayo lesi. Nanzi izibonelo ezithile:
Kusigaba 1 ibizo ngu/ umuntu/ inani > bani. Kusigaba 1a ibizo ubaba inani> bani. Kusigaba 2 lo 2a kubizo abantu laku obaba inani >bani. Kuyafana lokhu kuzo zonke izigaba. Kusigaba 15 ibizo ukudla inani > bani.
Siyini isibaluli? Isibaluli ligama eliyisichasiso. Njengesiphawulo igama eliyisibaluli lichaza usobizo (ibizo lesabizwana). Njengeminye imihlobo yezichasiso, isibaluli kumele sisetshenziswe losobizo esimchazayo futhi simlandele. Nanzelela ukuthi isibaluli siyamchaza usobizo lanxa eseguquke waba yisibanjalo kumbe isandiso.
Izibonelo: Umama ohlakulayo ngowakithi. Umama libizo, ohlakulayo yisibaluli. Lezi eziluhlaza kazikhiwa. Lezi yisabizwana sokukhomba eduze, eziluhlaza yisibaluli. Yisihlahla esimanzi lesi. Yisihlahla yisibanjalo, esimanzi yisibaluli. Yatholakala emdulini omhlophe. Emdulini yisandiso sendawo, omhlophe yisibaluli.
Nanzelelani lonke bafundi ukuthi wonke amabala akhomba imibala ayizibaluli.
Izivumelwano zesibaluli – Izivumelwano zesibaluli yizo ezenza kube lokuvumelana phakathi kwesibaluli leso, losobizo ochazwayo. Kanje:
Umama ohlakulayo ngowakithi. Umama libizo, u o-ekuqaleni kuka ohlakulayo yisivumelwano sesibaluli.
Izivumelwano zesibaluli ziyafanana lezivumelwano zesiphawulo ngaphandle kokuthi ezesibaluli kazilabo omankankane. Izibonelo:
Izivumelwano zesibaluli kusigaba 1 lo 1a ngu – O-. Kusigaba 2 ngu aba- njalonjalo.
