uMthunywa
Isibaluli
Isibaluli ligama eliyisichasiso. Njengesiphawulo isibaluli laso sichaza usobizo (ibizo lesabizwana). Njengeminye imihlobo yezichasiso isibaluli kumele sisetshenziswe losobizo esimchazayo futhi simlandele. Okunye okumele sikunanzelele yikuthi isibaluli siyamchaza usobizo lanxa eseguquke waba yisibanjalo kumbe isandiso. Ingxenye zokucina ezimbili sizazifunda kunsuku ezizayo.
Izibonelo: Umama ohlakulayo ngowakoSibanda. Umama libizo. Ohlakulayo – yisibaluli. Lesi esimhlophe singcola masinya. Lesi – yisabizwana sokukhomba eduze. Esimhlophe yisibaluli. Yisihlahla esimanzi lesi. Yisihlala – yisibanjalo. Esimanzi yisibaluli. Uthinte emdulini omhlophe wamngcolisa. Emdulini – yisandiso sendawo. Omhlophe – yisibaluli.
Njengazo zonke izichasiso isibaluli sakhiwe ngengxenye ezimbili. Ingxenye lezo yisivumelwano lesiqu.
Izivumelwano zesibaluli
Izivumelwano zesibaluli yizo ezenza kube lokuvumelana phakathi kwesibaluli leso, losobizo ochazwayo. Izibonelo:
Umama ohlakulayo ngowakoSibanda. Umama – libizo. O – kohlakulayo yisivumelwano sesibaluli. Omama abahlalulayo ngabakoSibanda. Omama – ibizo elisebunengini. Aba- yisivumelwano sesibaluli.
Izivumelwano zesibaluli ziyafanana lezivumelwano zesiphawulo ngaphandle kokuthi ezesibaluli kazilabo omankankane. Izibonelo: Isigaba 1, isivumelwano sesibaluli ngu – O –. Kuyafanana lakusigaba 1a. Kusigaba2 isivumelwano sesibaluli ngu – aba-.
Ukwakhiwa kwezivumelwano zesibaluli
Izivumelwano zesibaluli zakhiwa njengezivumelwano zesiphawulo. Umehluko okhona yikuthi omankankane labonkamisa abalandelayo bayasuswa ezivumelwaneni zesibaluli, kanje: Kusigaba 1, isakhi sokuchasisa a silumbana lonkamisa wokuqala wesiqalo sebizo umu – omu kodwa umakankane /m/ lonkamisa /u/ olandelayo basuswa, ngakho-ke isivumelwa sesibaluli ngu – O.
Kusigaba 2 kutshiyene lalokhu. Isakhi sokuchasisa a ulumabana lonkamisa a oyisiqalo sesivumelwano sesibaluli /aba-/ ngenxa yokuthi akulamankankane olandela lapho akula okususwayo ngakho isivumelwano sesibaluli ngu/aba-/.
