uMthunywa
Charles Dube
Isakhiwo sesenzo: umsuka
Ake sihlolisise izenzo ezilandelayo:
-fa, -fela, -fisa; -fiwa. –dla, -dlela, -dlisa, -dliwa, -thola, tholela, -tholisa, tholelwa, -sukuma, sukumela, sukumisa.
Esikunanzelela ngalezizenzo yikuthi lanxa isenzo singaze sibe siguquka ngayiphi indlela kukhona ingxenye yaso engaguqukiyo njengalezi ezitshengiso ngaphezulu.
Leyo ngxenye engaguqukiyo ithiwa ngumsuka. Kula alandelayo yile: fa –f, -fela – f, -fisa –f, -fiwa –f.
Izivumelwano zesenzo
Isenzo singasetshenzizwa lezivumelwano eziyimihlobo emibili:
1. Isivumelwano senhloko
2. Isivumelwano sikamenziwa
Isivumelwano senhloko
Ukuze sisizwisise isivumelwano senhloko kudingeka imitsho elandelayo:
Umfana uyahamba. Ithole liyahamba. Ukufa kuyahamba. Udonga luyahamba.
1. Emitshweni engaphezulu sinanzelela ukuthi ingxenye lezi: uya, liya, kuya, luya, zenza isenzo sivumelane lebizo eliyinhloko yomutsho.
2. Okunye esikuqaphelisayo yikuthi ziyatshiyana lezingxenye kusiya ngezigaba zamabizo ayinhloko yemitsho yethu.
3. Okunye esikubonayo yikuthi ingxenye zonke lezi zisekuqaleni kwesenzo. Izibonelo: uya – usekuqaleni kwesenzo hamba. Liya – usekuqaleni kwesenzo hamba.
Zona lezingxenye zezenzo ezitholakala ekuqaleni kwesenzo zisenza isenzo sivumelane lenhloko yomutsho zithiwa yizivumelwano zenhloko.
Kuviki ezayo sizaxoxa ngesivumelwano sikamenziwa.