uMthunywa
uPhilisani Moyo
NGABE linjani ikhefu kuzozonke izindawo elikuzo bafundi? Ngikhumbula kudala ngisahlala emaphandleni, zazithi aluba zivaliwe kunje ngethekelele ubaba koBulawayo. Impela kwakumnandi ngoba umuntu uyabe eselesikhathi eside efuthwa zintuthu zemakhaya ngakho ukuba sedolobheni kwakuyinto enhle njalo kumangalisa.
Kule iviki sizakhangela isifundo sethu sigxile kusihloko esithi “Ukuhlonipha.” Kulikhefu kunje sitshona labantu abanengi abagoqela abadala labancane. Kuyadingeka bafundi ukuba sibahloniphe kungakhathalekile ukuba lowomuntu mdala loba mncane kulawe. Bafundi nxa sihlangana labantu abadala kasibakhulumiseni sitshengise inhlonipho. Lina majaha ingwane iyakhitshwa nxa ukhuluma lomuntu omdala, kube njalo lanxa lisendlini lanxa lisidla. Kakutshaywa umlozwi endlini njalo. Kini mantombazana, okokuqala ngithi gqokani ngendlela ehloniphekayo hatshi ukuthi umuntu athi ugqokile yena enqunu. Nxa liqhubela abantu abadala ulutho viyocani kumbe liguqe. Kuthi abafana bona kumele baqotshame.
Ngiyazi zivaliwe zinje abanye benu liphenduka ukhandalimtshelokwakhe, uthole umuntu engasathumeki ngekhaya kodwa esikolo umbalisi engakuthuma ugijima kubesengani umuntu angephuka unyawo. Kusizani ukuba ngu-good boy noma u-good girl esikolo kodwa ngekhaya ulihlongandlebe? Lasekudlaleni labosowenu kasekeleni ukulwa bafundi lokhu kubi njalo kakwakhi. Kunjalo lasekudleni. Umuntu akumelanga adle ekhuluma ngoba angahitshwa yikudla.
Sizananzelela-ke bafundi ukuba eSiNdebeleni umuntu kakhulumi noma yiliphi ibala elifike engqondweni, kumele ahloniphe. Kulamabala esiwasebenzisa sitshengisa inhlonipho. Ake sikhangele la esiwaphiwe ngaphansi kanye lengcazelo zakhona.
1 Uyakhipha: Lapha siyabe sisitsho umuntu ohlanzayo kumbe okhipha ukudla ngomlomo. Isibonelo: UThemba ngimtshiye ekhipha duzane lesambuzi. Nxa sithe “ekhipha” siyabe sihloniphile kulokuthi sithi “ehlanza.” Singathi “ehlanza” lokhu kungenza omunye akhiphe laye.
2 Uyaphosisa kumbe uphosisile: lapha kutshiwo umuntu oqambe amanga noma okhulume into engeyisilo qiniso, ikakhulu nxa engumuntu omdala. Isibonelo: Ubabamkhulu uphosisile, uNjabulo kahambanga yedwa.
3 Uyelahla amanzi: Lokhu kutsho okufana lokuthi uyechema. Kakutshiwo ukuthi uyechema lapha inhlonipho iyabe ingasekho njalo.
4 Ukuya ngaphandle noma ukuya endlini encane: Kutshiwo umuntu oye egangeni. Ngiyazi akhona amanye amabala eliwasebenzisayo lina bafundi nxa lisitsho lesisenzo engingeke ngiwaqambe lapha ngoba angani ayinhlamba bafundi.
5 Umphumelo: Lapha kutshiwo isitho somzimba esilahla ngaso ingcekeza yangaphandle kumbe ubulongwe.
6 Umthambiso: umchamo.
Manengi bafundi amabala asetshenziswa kutshengiswa inhlonipho, kasibuzeni abantu abadala ngiyazi njengoba kulikhefu kunje silaso isikhathi sokubabona. Yibo abangasisiza basakhe ukuze sikhule singabantwana abalenhlonipho. Sihlangane njalo kwelizayo bafundi sikholisa ikhefu.
