uMthunywa
Pathisa Nyathi
KANGISAZANGE ngiyefika emangweni we St Joseph’s koMalaba lezindaweni eziseduzane lakhona. Bakhahlamele abantu bawisa lezinkambi ngabakubonileyo. Kabalankani ngitsho uBatayi weMatshetsheni. Babone inzilo yensindabadala, imbedumehlwane qobo lwayo. Laselahamba lathi nya abantu baze baqala ukudela. Lazafika-ke ngeSonto edluleyo. Isiwodlo ngiqinisile. Ngasuka koBulawayo ngiwabhekise khona kwelikaMnondo Fuyane, uMaphisa induna yeSizindeni.
Kanti lalapha koBulawayo laligxobile ngayo iSonto yakhona emini kaBula. Lana saze sakhumbula izolo izulu lisana ngendlela esiyejwayele. Umhlabathi wawusulugwadule olome qha, uqhotho lwesikhumba sikaJamludi ngitsho abaSuthu bakithi. Sabona impophoma esasingasazazi ukuzibona. Lendonga ezasezoma qha zawakhongozela zawaginya ziwahibilizela amanzi zaze zakhanya ngezibomvu. Pho esasesikwejwayele yikuthi izulu lina indawana encinyazana lingaze lafinyelela kwezinye. Kanti lapha akusenjalo.
Yebo kambe ngananzelela ukuthi eduzane nje eMagwegwe lalingananga ngesisindo esifanayo. Khuphu uMalongwe. Uchapha umfudlana uMganwini kwakukhanya ukuthi lakhona lana. Ngathi sudu ngadlula koMahiye ngacapha uKami lakhanya lilokhu likhona. Pho usufika eGqwetheni lapho elivele lithanda khona kwakhanya ukuthi seliqina ngamandla. Umfudlana uMalongwe wasengenisile kodwa kukhanya ukuthi lesi yisandulelo nje qha.
Sengisiyafika eMalinda kwakhanya ukuthi sekuqala isiwodlo khathesi. Ngisiyafika ePhaneni ngabona ukuthi engxenye i-El Nino le esiphoxayo isiyekethisile. Ngaphinda ngazibuza ukuthi kambe asikufa kwenyanga nje khona lokhu? Ngayafika eMagugu ngathola lunyawo lunye lisewule lanxa nje izinkomo zalapha zikhanya zizacile ngoba lotshani zabuqunta kudala. Lomfula uWovi wakhanya ukuthi ungenisile lanxa nje engasagolanga intethe.
Nanko ngidundubala ngidlula ijiko leMthangaleni lapho okwakuhlala khona ingwazi uHole Masuku umfokaMkhokhi induna yakoNyamayendlovu. Angithi uHole lo nguye owathubulana lamakhiwa ngo1896 ebambisene laboDliso Mathema oweNqameni laboBhabhayana Masuku owake wathunywa yinkosi eNgilandi eloMtshede Ndiweni. Khathesi sekuyiziziba ezisinsithekayo eceleni komgwaqo.
Kodwa ngathi ngichapha uMalunde ngabona ukuthi hatshi lapha likhekhelezile kwazafika izinyawo zalo qha.
Kodwa ngathi ukwedlula lapho laqala futhi. UMbabule wayelokhu ekhongozele engocelayo. Lalingazange limsuthise ngitsho. Lomfula uMwewu laye kwakuyiso leso. Kodwa nganela ukudlula eKezi kwakhanya ukuthi khathesi sekusenzikini yalo. Lapho lakhukhula laqothula. Yilo leli elabonwa ngabantu beSt Joseph’s elabathwalisa imikhono emakhanda.
Lathanyela igusu kwahamba amahlamvu amadala kwahamba lengcekeza yonke, eyabantu leyenyamazana. Ngafica belibabaza eMaphisa bengazange balizuze elinje selokhu laqala ukuna. Esinye isakhamuzi sabika ukuthi impophoma zangena endlini ngesikhathi singekho. Lanxa nje kwaba lomonakalo sathaba leso isakhamuzi ukuthi awokusiza izinkomo labantu asekhona. Lomhlumela ongazisiza uzasala uveza insungulo iganga lithokoze lotshani buhlume. Kuhle. Kuyathabisa ngoba abantu besebebona ingcuba kunsukwana ezilutshwana ezilandelayo.
Ngithe sengiphindele koBulawayo ngazahlangana lemibiko emaphephandabeni ethi yona eSt Joseph’s lana ngolaka. Owafakaza akubonayo uthi wabona athe bhuqe eqhamuka emfuleni uSimukhwe ngentshonalanga.
Nanko amayezi ephothana esenza ujongolo olwethusa abantu. Kwezwakala umdumo ongejwayelekanga kwathithibala abantu. Kodwa umsindo owaqhamukayo yiwo owabenza bakhakhamala abangaze bazi ukuthi lokhu sekusitshoni.
Kanti kabakaboni lutho. Bathi gaga phezulu babona inyanyahuwe engangomgobho kaSigadule iphezulu kwamayezi iwagibele-nombe! KwakunguMaMlambo! Umzimba kwakuyinhlanzi kodwa ikhanda kungelomfazi omuhle onathisa amajaha bugwili. Yisimanga Batayi, abantu banakana ukuthi engxenye isiphetho salapha koMhlaba sesifikile. Kanti bathini nanku sebebona izibonakaliso okwathiwa zizakwandulela ukutshabalala koMhlaba. Kungaba yikho kambe kade beyicula lingoma, basezayicula lakusasa. Asazi, sizayicela isivuthiwe.
