uMthunywa
Abalobi ngokulandelana nguPassmore Moyo lo J Sibanda
Izaga lomdabuko wazo/Isikithi
Siqhubeka sifunda ngezaga lomdabuko wazo. Lezi ezikhethwe lapha kayisizo zodwa izaga okumele zifundwe. Yizibonelo nje kuphela. Umlomo kawugcwalelwa mfula. Umlotho yiso isitho somzimba esibethwa yilesi saga.
Sadabuka ngaphi lesi saga? Kuthiwa nxa umfula ugcwele kuyingozi ukuthi umuntu awuchaphe ngoba angathathwa ngamanzi. Umlomo awunjalo. Umlomo ungamemeza nje ilizwi lichaphe umfula liye ngale ngaphetsheya. Kunzima ukuthi nxa umuntu ongalungiselelanga uhambo lokuya eNgilandi abonakale esesiya khona, kodwa ngomlomo kulula ukuthi utsho uthi, “Kusasa ngizakuya eNgilandi”. Uyabe usuqedile umlomo.
Abantu bakunanzelela ukuthi umlomo uyakhuluma nje izinto ezingenzakala lezingeke zenzakala. Awulandaba ukuthi umfula ugcwele. Lesi sona sisetshenziswa nxa kuhlekwa umuntu othanda ukukhuluma izinto angenelisiyo ukuzenza. Ingcazelo yaso ithi, “Umuntu othanda ukukhuluma uvamise ukuswela amandla okwenza khona lokho akhuluma ngakho.”
Umlomo litshoba lokuziphungela. Umlomo yiwo ophathwa yisaga. Umdabuko waso: Itshoba yiqhova somsila wenyamazana. Ukuphunga yikuxotshela khatshana njengokuxotsha impukane. Nxa umuntu engafuni ukuhlutshwa yimpukane kufanele aphathe itshoba ukuze azixotshe ngalo. Impukane kayisizo zodwa ezihlupha umuntu ngokumlanda. Kwesinye isikhathi umuntu angahlutshwa licala. Kungaba licala azidalele lona kumbe icala alidalelwe yizifuyo zakhe kumbe inzalo yakhe.
Lelocala kakulula ukuthi umuntu alixotshe ngetshoba. Abantu bakunanzelela ukuthi ngomlomo umuntu angaphunyuka ecaleni kumbe njalo angene ecaleni. Lesi saga sisetshenziswa nxa kududuzwa umuntu olecala ekhuthazwa ukuthi azikhulule ecaleni ngokukhuluma. Ingcazelo yaso yikuthi lumuntu angazivikela ngokukhuluma. Zama ukuzikhulumela ngomlomo.
Umntwana yindla ngaye: Umntwana nguye obethwa yilesi saga. Umdabuko waso: Abantwana njengoba sikwazi baziphatha ngendlela ezehlukeneyo. Kukhona abantwana abalembeko abanconywayo kubekhona abangamahlongandlebe. Abantu bakunanzelela ukuthi ubuhle obenziwe ngumntwana benza abantu babuzane ukuthi uvele ungumntakabani. Nxa kulokuhle akwenzileyo umzali wakhe nguye ocina ebalelwa lobo buhle hatshi yena umntwana.
Sisetshenziswa nxa kubukwa umuntu owehlelwe yinhlanhla ngenxa yomntwana. Ingcazelo yaso yikuthi abazali bayabusiswa ngenxa yomntwana.
Ngamafitshane kesithinte olunye uhlobo lwezihlahla: Umqathuva kuthiwa kuxujwa amazinyo ngempande zawo. Ubande ngolokuqhola.
Impande zalo zicholwa zihlanganiswe lephehla ukuze lowo ogcobileyo abe lephunga elimnandi. Kuyini ukuqhola? Ukuqhola yikuzifafaza ngamakha anukelela kamnandi.
