uMthunywa
Lamhlanje sikhangela njalo umhlaba wamaNdebele ikakhulu sikhangela impilo yasendle. Nxa sifunda sizwa kuthiwa impilo yeNdebele yeyame kakhulu endle njengoba kufakazwa lapha: yimvulo yalo, ukudla kwalo, yimpahla yalo, yimithi yalo lezikhali zalo. Izinto lezi eziyisisekelo sempilo yeNdebele zifakaza ubudlelwano obukhulu phakathi kweNdebele lempilo yasendle. Kuthiwa phezu kwakho lokhu, ulwazi lweNdebele ngempilo yasendle luyagcizelela ukuthi iNdebele liphila endle.
Izinanakazana: Untulo — kwelatshwa ngaye amafusi. Uthathwa ahlikihlelwe ebusweni esizwa abeseyekelwa azihambele. Umaqandaphokolo uyazondakala ngoba kuthiwa uthandwa yinkosazana. Uxamu: Inkomo ingabuya idabuke imbele kuthiwa isengwe nguxamu emfuleni zinatha. Amafutha akhe elapha indlebe ezibulalayo. Ayathontiselwa endlebeni. Amazinyo kaxamu agqiziswa umuntu olala ehlafuna amazinyo. Isigogo sakhe senza inantanta.
Imvunulo yamaNdebele
Inkakha yona ibonwa ngolenhlanhla. Yayingadliwa ngumuntu makhaza. Oyidobhileyo wayeyisa enkosini kumbe enduneni iyedliwa khona. Amaxolo ayo kuthunqiselwa ngawo umuntu obulawa yinkomo kumbe umungula.
Izinyoka: Isisukabili inyoka le kuthiwa ihlolela oyibone kuqala kungakhathalekile ukuthi uyibone ngaphi. Ibululu — inxeba lokulunywa libululu alipholi masinya. Ibululu lingabona umuntu lihambe liyabe limhlolela. Inkwakhwa yinyoka yamadlozi. Ingabonakala ekhaya ihazwa ngamabele. Nxa ingene ekhaya iyabe ilidlozi lomuntu wakulelo khaya. Ayibulawa.
Iloyi kukholwa ukuthi liphimpi eliphenduka libe liqamule. Liyahlola kulowo olibonileyo. Inyandezulu — Kuthiwa abadala bathi ingabandala isuka iyehlala esizibeni. Nxa isesizibeni bande ukuyibiza ngokuthi yimvezamanzi. Kuthiwa ingabulawa amanzi ayacitsha kuleso siziba. Inhlathu amafutha ayo ayelapha indlebe. Ayancibilikiswa athelwe endlebeni. Amathambo ayo ayizembatho zezangoma. Inhlathu ihlola nxa ibonwe ngumuntu osekhule waze waba mdala engakaze yena ngokwakhe aqale ukuyibona.
Umuntu engamhloleliyo ngozithweleyo. Kuyakuthiwe ibonwe yinkonyane esesiswini. Omunye engamhloleliyo ngolenyoka emzimbeni wakhe, eyiyo emkhokhelela ukuba ayibone. Abantwana jikele abangakathombi ayibahloleli nxa beyibona. Ingaze ife kuyakuthiwe umfukula wayo uvuka enye inhlathu. (Umfukula ngumkantsho womgogodla). Umgobho kukholwa ukuthi ufuywa ngabantu abagangileyo, bawuthuma ukuba uhambe ucupha amabele emasimini abanye abntu.
Kuthiwa ucupha inhlanyelo nxa kulinywa uyeyipha umniniyo. Abanye abantu njalo bathi umgobho ukha amanzi emfuleni uthelele ensimini yomnikazi wawo. Bathi yikho okubangela ukuthi kuhlale kuluhlaza tshoko emasimini abantu abalemigobho lanxa izulu likhwamile.
Ngesikhathi esizayo sizaxoxa ngezinyoni.
