uMthunywa
Imisebenzi yezihlahla kumpilo yamaNdebele
Kuviki ephelileyo sixoxe ngezihlahla eziphathisa abantu ukuthi bahlanzeke. Sizaqhubeka ngamafitshane sixoxa ngezihlahla sikhangele izihlahla zokudala impahla empilweni yeNdebele. Okokuqala yinondo. Inondo kudalwa ngaso ingiga kanye lengungu. Iphane lona kudalwa ngalo imigigo. Ithetshane lona kudalwa ngalo imphini yamakhuba leyamahloka, amajogwe kanye lezitshayo.
Ubande ludala induku yamadlozi. Umkusu udala ingiga. Umnyi wona amaxolo empande zawo angumphendulo welala kanye lentambo. Umbalabala wona udala izikeyi, intungo lenduku. Umganu kudalwa ngawo ingiga, izihlalo, imiganu yokudlela. Umphafa udala ijogwe. Umbazankezo njengoba ibizo lisitsho udala inkezo zokudla lamaphini.
Umgqogqogqo wenza imikolo lengungu. Umngomangoma wona udala umkolo wezinja, ingungu, abantwana bawo bona ngabokutshaya amathambo. Umbambangwe wona udala induku zamadlozi, imphini lezikeyi. Umklampunzi wona udala impehlo, intonga (ingxoza yawo ulibunda lokuthunga izitsha).
Umvalasangwane wona kwenziwa ngawo impehlo, amathumbu, isigojwana sawo kuvalwa ngaso isigxingi. Umvumila kudalwa ngawo izihlalo kanye lemikolo yezinja.
Izihlahla ezilethela abantu inhlanhla. Kulezokugeza ezinjengalezi: Induku zabafana zona kusetshenziswa impande zazo ukugeza. Inhlekisa layo njenge ubanegugu kusetshenziswa impande zaso.
Ugebeleweni yona kusetshenziswa ijodo lawo. Umfan’uzacile laye kusetshenziswa impande yaso. Umfumfu laye kusetshenziswa impande zakhe. Udwendwe, usimayedwa lovuma kusetshenziswa impande zazo.
Uzagogwane abanye bathi isagogwane laso kusetshenziswa impande yaso. Izihlahla zokugabha: lapha sikhuluma ngalokhu ngaphansi kwesihloko isihlahla, okusetshenziswayo kanye lendlela zokwelapha. Ikhovane lona kusetshenziswa ijodo. Kuthiwa lona liyabiliswa linathwe. Kumhlahlo kusetshenziswa impande zona okuthiwa ziyagxotshwa zifakwe zinathwe.
Ezokufutha: ibhodisa kusetshenziswa impande. Ichithamuzi lalo njengempoqompoqo ehlala ezidulini layo kusetshenziswa impande. Iphunga lona kusetshenziswa amaxolo alo. Izihlahla ezigcotshwayo lalokho okusetshenziswayo: ibhodisa esiqambe kokunye kusetshenziswa impande okufanana lendod’emnyama lengobamakhosi.
Intelezi enkulu khona kuyo kusetshenziswa amahlamvu. Kusibunka kusetshenziswa ijodo laso. Kunama (olubomvu) khona kusetshenziswa impande. Ikhathaza lona ngesinye sezihlahla ezigcinwa emzimbeni. Kulo kusetsheziswa ijodo. Inyathela elikhulu lalo kusetshenziswa ijodo. Umabophe laye kusetshenziswa impande. Umbojana kuye kusetshenziswa impande. Kuphunyuka kusetshenziswa ijodo. Ingobamakhosi ngaphansi kwalesi sihloko kusetshenziswa impande. Sizathinta amatshe kusibanga esilandelayo.
