uMthunywa
Isenzukuthi sichaza ukubamba lokuphunyuka: nkamfu, ngxi, phunyu. Singasebenza ukukhombisa ukugcizelela: Izibonelo: qhamuka < qhamu, vumbuluka < vumbu.
Qaphela: Isenzukuthi silandela isenzo esakhiwe ngaso. Sichaza ukwakhiwa kwezilwane. Izibonelo: -mme! (imbuzi), mu! (inkomo), nyewu (umangoye).
Singasebenza ukuphikisa lapho sikhuluma: akuthi diki, akuthi nyaka, akuthi chiki. Isenzukuthi singasetshenziswa enkondlweni ngenjongo yokunika umfanekiso wento echazwayo. Njengakhathesi abalobi bezinkondlo isenzukuthi basisebenzisa njengesifenqo sefuzamsindo.
Ukusetshenziswa kwaso emutshweni: Siyasebenza silandelana lesingasenzo –thi- Isibonelo: Thulani lithi zwi. Siyasebenza (ngaphandle kwesingasenzo u-thi) silandele isenzo esikhanyisayo.
Isibonelo: Wethuke wawa bhu. Siyasebenza silandele isibanjalo esisikhanyisayo. Lo mlisa ulami qho.
Siyasebenza lebizo sibe yisilandiso: Isibonelo: Thutshu uyise esathi uyeba. Siyasebenza lesabizwana: Isibonelo:
Ngithanda wena vo. Siyasebenza silandele isibaluli. Uthenge isigqoko esimhlophe nke kumbe qhwa.
Uma isenzukuthi sisetshenziswe lezinye izenzo kanye lezimpambosi ezithile asimthathi u-thi. Izibonelo: Wazifaka shi endabeni yabantu. Wamthwalisa umgodla nzi emahlombe.
Qaphela uma sisetshenziswe ngale indlela singaba loba kuyiphi indawo emtshweni. Isibonelo: Wazifaka endabebi yabantu shi. Shi, wazifaka endabeni yabantu.
