uMthunywa
Sikhumbuzo Dabengwa
SIYALEMUKELA njalo bafundi kuleli iviki sixoxisana ngamasiko ethu kanye langezindlela esiphathana ngazo ezindaweni ezithile ikakhulu nxa sibe labantu bemzini. Abantu bemzini baligugu esiNtwini. Abadala bathi unyawo alulampumulo, baphinde bathi, isisu somhambi asinganani, singangophonjwana lwembuzi. Lezizaga zikuveza sobala ukuba owemzini ovakatshileyo kumbe ofikileyo kudingeka ukuba simphathe kuhle.
Uphathwa njani owemzini?
Owemzini uyemukelwa nxa efika ekhaya funa nxa kulezinja zimdadabule. Uyaqhutshwa kuhle angeniswe endlini lapho okulabanikazi bomuzi khona. Esehlezi phansi wazinza uyabingelelwa. Kuqala abanikazi bomuzi kulandele umdeni wonke nje jikelele ngokulandelana kwabo.
Abantwana bakhuthazwa ukuba babingelele abemzini ngenhlonipho enkulu. Abantwana yibo obaba labomama bakusasa, ngakho kuhle ukubakhulisa besazi izindlela zokuphatha abantu bemzini ukuze bazi ukuphatha kuhle abantu emizini yabo.
Umntwana kufanele athi angabona owemzini ozengena ekhaya amhlangabeze. Uthi ekumhlangabezeni angemi lapho kodwa ethule isihambi imithwalo yaso nxa sithwele. Nguye okhokhela isihambi kumbe isivakatshi kuyiwa endlini lapho okuyabe kuhlezi khona abadala. Lanxa bezihlalele emithunzini le, uyasiqhuba isihambi asise ebadaleni, kuthi imithwalo ingeniswe endlini.
Ekungeniseni imithwalo le akutsho ukuba isizacazululwa iyele lale. Imithwalo iyabekwa igcinwe kuhle itshengiswe isihambi. Yiso esesizakutsho ukuba kuzimpahla ezethuliweyo kungabe kukhona esifisa ukuba kudluliselwe kwabomdeni.
Kubi njalo akulabuntu ukwaba izimpahla singaziphiwanga bafundi. Kutshengisa ukudelela lokungahloniphi.
Isihambi siyayekelwa kube yiso esiphawula okwalapha ekhaya. Kungenzeka sibe sidlulela phambili lapho esidinga ezinye zalezozimpahla. Kuqondile-ke ukuba isihambi sizethulele izimpahla kubanikazi bomuzi. Lokhu kwenzelwa ukuba lalo ophathelwe izethulo azi akuphiweyo, abonge ngoba isiNtu sithi akukuhle ukudla usesulela phansi njengenkukhu.
Nxa sesihlezi sakhudumala isihambi siyenzelwa okuya ethunjini. Lokhu kusemqoka ngoba kuyazila ukuba isihambi siphume emzini wendoda umlomo ubaba, singadlanga lutho. Silakho ukuphekelwa okutshisayo kanti sisalinde lokho bekukhona esingabe sikunatha kusalungiswa ukudla. Amahewu abenathwa. Kwesinye isikhathi ukudla bekusiya ngesikhathi somnyaka.
Ehlobo besiphiwa iloba yini okugoqela umumbu, amazambane, indlubu kanye lamakhomane nxa ekhona. Ebusika bekubuswa ngezinkobe ezibalisa ezendlubu, indumba kanye lomxhanxa. Ingimba lotshwala bekusemqoka ekudleni obekudliwa.
Besiphathwa kuhle isihambi kuze kuthi ekuvaleliseni kwaso siqhutshwe siphelekezelwe siphuma iguma.
Asihlanganeni kwelizayo bafundi.
