uMthunywa
Indikimba — Ezihayayo
Imbongi nguJethro Dube
Isihloko senkondlo — Maqhaw’osiba
LAMHLANJE siqhubeka ngendikimba yethu – Ezihayayo. Imbongi uJethro Dube kule inkondlo uhaya abanye abalobi kumbe ezinye imbongi ezithe zaloba imisebenzi yazo zisenzela uZulu. Laba balobi abakhethwe yimbongi yethu yalamuhla ngabalobi abamqoka esiNdebeleni, abalobe inkondlo lengwalo ezithile. Iyabadumisa imbongi lababantu ize ibateme ngokuthi ngamaqhaw’osiba.
Kulabo abangaziyo, usiba yiso lesi sikhali esiloba ngaso. Ngakho-ke nxa imbongi isithi lezimbongi kumbe abalobi ngamaqhawe osiba itsho ukuthi bakhulumile kuzulu ngokuloba imiqondo yabo ngosiba.
Baphumelelise injongo zabo ngokuloba ngosiba. Ngenxa yokuthi laba balobi balobe izinkondlo kanye lengwalo ngosiba imbongi ikubone kufanele ukuthi ibabize ngelokuthi, “Maqhaw’osiba”.
Lanxa kulabesifazana phakathi kwabalobi laba imbongi iqala ngokwethula obaba nxa ebadumisa abalobi laba. Lokhu kumi kanje:
“Madod’esizwe Maqhaw’esiwe Bomabizwa bezwe, Bomagwaza ngosiba, Bomagwaza bayiphekule, Bakhandi bolimi lwesizwe, Sithi bayethe!
Iyabadumisa njalo iyabahlonipha abalobi laba abahambe phambi kwayo imbongi. Ibethulela isigqoko abalobi laba ithi ngamadoda esizwe okuveza ukuthi ubapha inhlonipho enkulu.
Kasimadoda esizwe kuphela laba balobi kodwa iyaphambili imbongi ibaphakamisa ibapha isicoco esikhulu ithi ngamaqhawe. Umuntu ophiwa isicoco sobuqhawe ngumuntu ozinikele kakhulu ekuncedeni uzulu.
Laba okukhulunywa ngabo lapha kasimaqhawe alwe impi yabo ngezikhali ezinkulu ezinjengemibhobho. Bona balwe eyabo impi ngento encane nje – usiba. Nanku phela bona kuthiwa babizwa bezwe njalo ngomagwaza ngosiba.
Umbuzo uthi, “Bagwaza njani ngosiba?”
Isobala impendulo yalokhu. Bona eyabo impi bayilwa ngokubhala kumbe ukuloba. Ekulobeni kwabo lapha bayaveza intokozo yabo kumbe inzondo yabo.
Ekulobeni njalo basebenzisa ulimi olumnandi ebantwini kanti njalo yikho abafundisa khona isizwe ulimi oluqondileyo. Yikho imbongi isithi ngabo: “Bakhandi bolimi lwesizwe”.
Ukuze abantu kumbe abafundi bafunde ulimi oluqondileyo bayakhuthazwa ukuthi bafunde izinkondlo kumbe izingwalo ezalotshwa zimbongi kumbe ngabalobi abatshiyeneyo.
Ngenxa yomsebenzi omkhulu kangaka owenziwa zimbongi kumbe ngabalobi, imbongi iyadumisa ibaphakamisa ithi: “Sithi bayethe!” Sisehla layo inkondlo sihlangana lembongi isethule omunye wezimbongi labalobi obemqoka engakedluli uNdabezinhle S Sigogo. Iyamphakamisa, imdumisa imbongi okaSigogo imbiza ngezangelo zakibo. Imbongi ithi yena okaSigogo uyisigogo esagoqwa sisemanzi. Le inkulumo iyisaga esijayelekileyo nxa kukhulunywa ngokulaya abantwana besesebancane ngoba ngaleso sikhathi basalalela bagobeke.
Ngalinkulumo sithola ukuthi imbongi iyambonga okaSigogo ukuthi yena kazange athatheke kumbe akhethe ukulandela indimi zabanye kodwa yena wakhetha ukukhulisa ulimi lwesizwe sakwabo.
Lokhu sikuthole kulesi siqendu kunkondlo le: “Wena kaSigogo, Osigogo sagoqwa sisemanzi, Sal’ukwephulw’izonga, Sigobe sikhothe, Sincind’ amath’ezizwe, Sakhonz’ukukhulis’olwesizwe, Sithi bayethe!” Iyambonga-ke imbongi okaSigogo ngokuzinikela ekukhuliseni ulimi lwesizwe sakwabo.
