uMthunywa
Indikimba – Ezemvelo
Imbongi nguLeonard C Sidambe
Isihloko senkondlo – Womil’umhlaba
Abalandeli balamakhasi bazananzelela ukuthi kumaviki ambalwa adluleyo besicubungula inkondlo ezimayelana lezulu. Sizwile ukuthi izulu liyimpilo ebantwini lakumvelo yonke. Kukuhle kunjalo ngenxa yezulu sizwa inbongi uSidambe esitshengisa elinye icele lokusweleka kwezulu okuyikoma komhlaba. Ikufaka obala imbongi ukuthi umhlaba womile. Nxa komile akulakujabula emhlabeni.
Womile umhlaba ngoba izulu kalikho. Imbongi ikufaka ngala amazwi: “Womil’ umhlab’izulu liyinxwala.” Kalikho izulu nxa kuthiwa liyinxwala kugcizelela ukuthi ngempela kalikho izulu.
Kulaba abaphicwa ligama “inxwala” singabachathekela kancane ukuthi litshoni kumbe lalisitshoni. Inxwala kwakungumkhosi omkhulu owawukhokhelwa yinkosi yesizwe sikaMthwakazi saMaNdebele nxa kuchinswa ihlobo, kumele sikuchaze ukuthi kwakungakhulunywa ngawo lumkhosi ngoba okunye okwakusenziwa lapho kwakuyimfihlo.
Ngalokho yahlala iyimfihlo inxwala into engabonakaliyo njengezulu leli elitshiwo yimbongi ukuthi kalikho umhlaba womile.
Umhlaba nxa womile kanje amanzi kawakho ayinqaba. Komile kanje ukudla kusolobele, okutsho ukuthi kuyasilela ukudla. Nxa kungela kudla impilo iyafiphala. Kuvela sobala ukuthi imbongi iqiniso leli iliqondise kubani. Inkulumo le imbongi iyiqondise kumfowabo, uluntu phela, lezinyamazana kugoqela lezinyoni eziphaphayo.
Ukungani kwezulu kwembesa izihlahla kanye lotshani konke sekuzintandane ezingabuzwayo ngenxa yokusweleka kwamanzi lokudla. Imbongi isitshela isimo ekuso.
Ithi imile ithithibele imbongi okutsho ukuthi iphakathi kokwesaba ngesimo somhlaba esibonayo. Ithi imile imbongi phakathi lwezihlahla ezinkulu engelampilo lakancane. Nxa ikhangele imbongi sekungathi seyazidela kuphela inzalo yiyo esiphalele.
Ngenxa yokuthi komile akulazulu, akulamanzi umhlaba womile, ulugwadule. Nxa ukhangela izidaka zidabukile ziyimikenke esiyimifula. Amahlabathi wona asengamavutshevutshe ngenxa yokoma kakhulu. Akusela lotshanyana obokudla umuthi. Iphango, indlala phela kuthiwa isiphange yangena ekhaya.
Izifuyo lazo sezicakile njengoba kuthiwa seziphenduke zaba ngamathambo. Inyamazana zeganga lazo kwaba kondoda zibonele okutsho ukuthi sezibangelana ukudla, kudliwa ngokubone kuqala njalo engelamandla yayingasadli.
Inyamazana sezisidla konke okukhona zingasakhethi ukuthi zidle okufaneleyo. Umhlaba lawo usuhawula usungudeliwe, akusela owunanzayo. Inyoni lazo ngenxa yendlala kukhanya sezikukhohliwe ukuhlabela, kambe zingacula njani zona zilambile. Lokhu kungoba abantu yisiphithiphithi abahlali phansi okwaziwayo yikudinga okudliwayo kuphela.
