uMthunywa
Indikimba — Ezokunakana
Imbongi nguPathisa Nyathi
Isihloko senkondlo — Isililo somzali
LINANZELELE bafundi ukuthi inkondlo le siyiqale kuviki ephelileyo kasizange sayiphetha. Ngalokho-ke lamhlanje siyiqala kusigaba esilandela leso esacina khona. Khumbulani bafundi ukuthi sathi inkondlo le ingomzali okhala ngomntanakhe owehlulwe yimpilo enhle wakhetha ubugebengu ubugelekeqe. Uyakhala umzali ngomntanakhe ongelambeko. Umzali lo ukhumbula amazwi abanye abazali abakhala ngokuthi “ukuzala yikuzimbela” bebonga okuhle abakwenzelwe zingane zabo.
Kodwa owakhe lo ukhatshana lalokhu yikho umzali wakhe ethi: “Bath’ukuzala yikuzimbela/ Mpela yikuzimbel’ithuna/Lapho wen’ozangiphosela khona ngiphila/Ngibe lihlazo ngibe yinhlekisa.” Lanxa isaga esithi, “Ukuzala yikuzimbela,” kubongwa isenzo esihle esenziwe ngumntwana esenzela umzali wakhe lapha umzali yena ukuthatha njengoba kusitsho ukuthi owakhe umntwana uzamgebhela igodi amphosele khona ephila abeyinhlekisa kubanakwabo.
Lapho kuyabe sekuguquke isaga esithi, “Udiwo lufuze imbiza” kube ngesinye esitsha esiguquliweyo sithi, “Imbiz’ifuz’udiwo.’ Lapha izinto ziyabe seziguqukile seziyimbedumehlwana into engaqedakaliyo eyangisayo. Umzali ukhala nje ngoba lesikolo sesiphelile kulingane yakhe.
Eseyekele isikolo lumntwana wahle wabayisiqholo esedlulileyo. Imbongi isebenzisa isingakethiso nxa itshengisa ubukhulu bobuqholo nxa isithi: “Saphel’isikolo/Bachamisel’ubuqholo.”
Inkunkhu nxa ichamisela kutsho ukuthi iyabe icacada amaqanda zisanda inkukhu. Nxa umzali esithi bachamisela ubuqholo utsho ukuthi eseyekele isikolo umntwana bahle banda ubuqholo. Esevuke ubuqholo wayengasagcineki esikolo lumntwana, ngaleyondlela wayichitha imali yomzali wakhe ngoba esebhadalele ihala esikolo waxotshwa. Wayona impilo lowo mntwana wakhonza ububi, wahoza impilo eyiyo ayemele ayiphile.
Umzali usefanisa umntanakhe lomzingeli ophuma ayezingela kodwa abuye engaphathanga lutho. Kuthiwa kufana lokuthi uvuthele uphondo lwebhalabhala amabhalabhala abaleka wonke.
Lokhu kungaba kuchaza lokhu ukuthi uye esikolo kodwa kabuyanga lalutho njengalowo ophuma esiyazingela kodwa abuye engaphethe lutho inyamazana zibaleke zonke. Uyasiphinda umzali isaga esithi, “umzenzi kakhalelwa”, esitshela ukuthi owakhe umntwana unje nje ngoba uzenzile. Kakhalelwa ngoba uzenzile.
Okhalelwayo ngowenziwe ngomunye hatshi umazenzela azilethele uhlupho. Ekhaya kasaziwa umntwana lo kodwa ikhaya lakhe zinyawo zakhe ngoba uhlala ehambile. Usengumhambuma wakoBulawayo (koNdongaziwelene). Umi ebubini ngalokho umzali uyamtshela ukuthi onjalo uhambela emaweni kundawo engaqondanga engamwisa loba nini. Ingane le isiyisigelekeqe sakoBulwayo abathi nxa besibona abantu sibe ngesibulawayo.
Kasweleki lesilindweni samabhasi esikhulu esakoBulawayo iRenkini lo umntwana. Uhamba nje kagqokanga kuhle ngoba sizwa kuthiwa,
“Ngezicathulo nkamanziyenkabi.” Lokhu kuveza ukuthi zidabukile izicathulo zalo umntwana, zikhangeleka sankamanzi yenkabi nxa uzikhangele. Uya eRenkini sekungathi uhlangabeza angabaziyo kanti kahlangabezi bona kodwa inotho yabo. Kulabantu abanengi lapha eRenkini kuyaphithizela, ngakho umntwana lo uza lapha nje uzesetsha abantu ebemuka inotho yabo. Ubemuka izithukuthuku zabo labo abatshontshelayo kanti ezakhe ngumncantsha webusika obungeziyo.
Ngamazwi okucina la kutsho ukuthi ingane le ingatshontsha okunye ikugqibela phansi samuntu ogqibela umncantsha phansi ethi uzawemba ebusika. Kodwa owengane le elisela obakhe ubusika kabuzi. Emadolobheni abantu ababuquthi ubuthongo beqaphele amasela anjengale ingane.
“Ezindlini balala bungabathumbanga.”
