uMthunywa
Ugwalo — Ugqozi Lwezimbongi
Ziqoqwe zahlelwa nguP Mpofu
Ludindwe yiMambo Press ibambene leThe Literature Bureau
KUVIKI ephelileyo sitshengise ukuhlaziya izinkondlo sacina ngokutshengisa umnkantsho wendaba. Sizwile ukuthi umnkatsho wendaba yikwenelisa ukuxoxela omunye ukuthi luyini udaba lwaleyo nkondlo. Nxa ususenelisa ukuxoxela omunye ngodaba olumunyethwe yileyonkondlo uyabe usuwutholie-ke umnkantsho wendaba.
Kuthiwa zinengi izinto ezingenza inkondlo ibe lomnkantsho osobala. Enye yalezizinto lulimi olusetshenziswe yimbongi. Imbongi zisebenzisa ulimi ngendlela ezinengi. Ziyakwenza ukuthi ziluguqule ulimi imbongi lanxa besisithi sulujayele. Ezinye zezinto ezenza ulimi lunambitheke yilezi: izaga lezitsho, izenzukuthi, izibabazo, izifenqo, izikhuliso lezinciphiso. Nxa sihluza inkondlo kumele sizibuze ingabe imbongi ibhale ngolimi oluhlabusayo loba hatshi.
Izinto esiyabe sizidinga-ke yizonalezi ezibethwe ngaphezulu. Okumele abafundi bakunanzelele yikuthi akwanelanga ukuthi baqambe ukuthi imbongi isebenzise izaga ezithile enkondlweni yayo batshiye kunjalo. Okufunwa ngabahloli emhlolisweni yikuthi uziqambe lezo zaga ezingabe zisetshenziswe yimbongi uzichasise ukuthi zitshoni njalo kungani imbongi izisebenzisile njengayo yonke imihlobohlobo yolimi. Ukuqamba kuphela utshiye ungachasisanga akukuphi imiklomelo eyeneleyo.
Olunye ulimi olusetshenziswa yimbongi lusinika imifanekiso okungenye ingxenye yolimi okumele siyihlaziye siyichasise ekuhlaziyeni izinkondlo. Akwehlukananga lolimi lokhu ngoba kuvele kuyintonye. Imifanekiso le kungathiwa yizinto ezifananisa ulutho oluthize lenye into engasiyo yonaleyo kanye okukhulunywa ngayo kusenzelwa ukuthi into okuxoxwa ngayo iphume ngcono ngobuhle bayo, ngobubi bayo, ngolunya lwayo, kusiya ngokuthi siyifanekise lento enjani.
Imifanekiso le kuthiwa ibonakala ngamehlo engqondo kuphela. Asithi imbongi ixoxa ngomuntu ololaka olwesabekayo. Nxa isithi, “Wena uyindlondlo . . .”, sinanzelela ukuthi umuntu lo ufanekiswa lenyoka le engumhlobo wenyoka ezilolaka imamba, yona ndlondlo le yimamba eluhlaza elolaka olubi okokuthi nxa isizondile iyeqa isuka kwesinye isihlahla iye kwesinye okungenziwa ngezinye. Nxa umuntu esefaniswa lenyoka kutshengisa ukuthi ulolaka njalo uzonda kubi.
Ngale indlela silubona ngcono ulaka lwalumuntu esingabe sikhuluma ngaye. Okunye esikuhlolisisayo nxa sihlaziya izinkondlo yimizwa yethu kumbe eyembongi. Kumele sisekele imibono yethu ngobufakazi obuvela kunkondlo. Zikhona inkondlo esithi nxa sizibala zisifake amadlabuzane sizizwe sithokoza, zibe khona njalo ezinye ezisithelela usizi, zibekhona ezinye ezithelela inhloni. Lokho esikuzwa ngaphakathi emibilini yethu nxa sibala inkondlo ethile yikho esikubiza ngokuthi yimizwa.
Inkondlo ingadala imizwa etshiyeneyo ebantwini abehlukeneyo kusiya ngokuthi omunye lomunye wethu imngena njani. Akumelanga kubekhona ukufanana mayelana lemizwa ebangelwa yinkondlo. Akula okumele abambe omunye ngamandla ukuthi bhala le imizwa.
