uMthunywa
Esikwenzayo kasikwenzi ngezandla. Ngeqiniso sikwenza ngezingqondo zethu. Izandla yizithunywa kuphela, zithunywa yingqondo. Nxa sikhangele okubunjwa loba okwakhiwa ngabantu sifanele sazi ukuthi ngamafitshane sesingene phakathi kwengqondo ebumbe lololutho, yona ebithuma izandla.
Kunjalo-ke lanxa sesikhuluma ngemfundo kwelamaNdebele izwe lisakhile. Abebekukholwa yikho obekulandelwa. Angithi kuviki elidluleyo sakhuluma ngokukhula kwabafana emadlangaleni.
Ikakhulu sakhuluma ngokutshisa imishasha lapho sebeqedile imfundiso abebekade beyiphiwa. Ngumbono wawo amaNdebele enza bakhe amadlangala ayisigombolozi ngamahlahla.
Phela babengawenza angaze abayizigombolozi. Ingqondo yiyo ebithuma izandla ukuthi zakhe amadlangala ayisigombolozi. Kasipheleli lapha isigombolozi. Ngitsho nje konke ababekwenza bekusiba yisigombolozi loba sithi indingilizi. Lokhu besikubona ekwakhiweni kwezindlu, imiduli, iphansi kunye lophahla bekuyizigombolozi.
Izibaya kungakhathalekile ukuthi ngezezinkomo loba izimbuzi lazo beziyizigombolozi. Umuzi qobo lwawo ubumiswe isigombolozi. Ngitsho lamasimu abenjalo. Okubazwayo, okuthungwayo lokunye nje okuyizinto ezisetshenziswa phakathi komuzi bekuyizigombolozi. Ngitsho ukuhlala kwethu ezinkudleni bekulandela isigombolozi. Lanxa amadoda ephuma esiyazingela ayetshaya uphondo, oluyingxenye yesigombolozi.
Kanti lokhu abantu laba babekuthatha ngaphi? Zikhona izikhwicamfundo ezithi zona abantu babezibona izigombolozi: kokumhlophe kwamehlo, amagagasi amanzi nxa kuwele ilitshe esizibeni.
Belo lelanga lenyanga babekubona ukuthi kuyizigombolozi. Pho ukubona isigombolozi yikho osekungenza abantu bakhe ngendlela yesigombolozi? Kuliqiniso ukuthi phose konke okulapha emhlabeni lasezulwini kuyizigombolozi. Amalanga loba sithi izinkanyezi, imihlaba lezinyanga konke kuyizigombolozi. Phezulu kwalokho konke lokhu kuyahamba. Izindlela ezilandelwa enhambeni lezi ziyizigombolozi loba sithi ziseduzane lokuba yizigombolozi.
Inhambo lezi esizibonayo zidala imvuselelo. Ilanga liyaphuma litshone. Inyanga iyaphuma itshone. Inyanga iyafa ithwase. Konke lokhu kubika loba sithi kutsho imvuselelo. Akulanto etshabalalayo.
Egugayo iyavuselelwa ibentsha. Okufayo konke kuzalwa ngokutsha. Into yonke iphila okunaphakade. Lokhu yikho okumunyethwe yisigombolozi. Yiyo inkulumo yesigombolozi esikhanya sisilandela kangaka, ngitsho izolo phela izwe lisakhile singakakhothi amathe abemzini saze safana labo.
Akumangalisi-ke ukuthi amadlangala abesakhiwa abeyizigombolozi. Ngitsho lenqumbi zamatshe abebezithela ngomlotha lazo beziyizigombolozi. Kudingwa ukuthi impilo ithuthukele phambili ingaze yatshabalala kodwa ibelemvuselelo njengaso isigombolozi esingaziwa ukuthi siqala ngaphi sicine ngaphi. Sona singuVelekhona, uFicwekhona loHlalekhona.
Injalo-ke impilo lezigaba zayo. Uyakhula umuntu afinyelele ibanga elitsha. Impilo yezolo ibilezigaba, okhulayo engamele entsha eyesigaba esitsha. Kodwa ke kuzakuthi angakhothama angene esigabeni esiqakatheke ukwedlula zonke. Ukufa akusimanqoba. Ngaphetsheya komfula wempilo kukhona impilo enaphakade. Le yimpilo yamathongo engafani lempilo yethu thina emfitshane. Akumangalisi ke ukuthi lethinta losefile liyisigombolozi. Phela osefile usengumoya, uselithongo, idlozi ngenye indlela. Le yimpilo engelamkhawulo. Yimpilo enaphakade njengaso isigombolozi.
Umbono womhlaba ubufundiswa ukuze lelo lalelo ilunga lesizwe lanelise ukuba yingxenye yesizwe — libe lolwazi oludingekayo, amagugu afaneleyo kunye lelihlo elifana lelihlo lesizwe. Angaba lelihlo eliphambeneyo uzaphikisana lenyathelo lesizwe. Impilo ingahle ilumele angenelisi ukuhamba nganyathelo linye labanye.
