SIGIYA NGOLUDALA: Kwakungamangalisi ukutshwama endulo

24 Aug, 2017 - 12:08 0 Views

uMthunywa

MTHWAKAZI ondlela zimhlophe kule iviki sizake sikhumbule endulo kusavunulwa amabhetshu entini, awomziki, awensimba kanye lawezinye njalo izinyamazana zasendle. Lapha phela yikho amasiko ayesaselempande khona njalo wawungeke waliquphula ngoba labaphansi babengakuhlanekela kumpompoze inyembezi endodeni.

Ngalesisikhathi wawungathi mhlawumbe usane luzalwa lulamasiko egazini ngoba kwakungasimuntu omdala yedwa owayewazi. Kulezinsuku sokungamakhehla lezalukazi asebekwazi ngezamasiko kodwa labo kabeqi ngitsho lasandla.

Osokusaziwa kakhulu sokuyibusokoci kuphela ngoba losane lungakulandisela ngabo kungabi ndabazalutho.

Injalo impilo, oMandulo babengaphandlwanga ngumagwebu mhla besungula isaga esithi kusinwa kudedelwana njalo okungapheliyo kuyahlola. Nanku sikubona ngamehlo lathi ngoba khathesi amasiko seyinhlaka yotshani eyabonwa ngabantu.

Qaphela ukuthi ukutshwama endulo kwakungasindaba enkulu njalo umuntu okhokhela abantu kwakubalulekile ukuthi atshwame ngesikhathi esetheswa ubukhosi lobu. Khumbula ukuthi uTshaka ngesikhathi esehlamukelwe yinkosi yohlanga uMzililawegazi (Mzilikazi) wathumela amabutho akhe ukuthi ayekhwexula ingalo kaMatshobana ukuze atshwame ngayo. Noma nje kwehlula lokhu ngenxa kaMhabahaba Mkhwananzi ingwazi endala kodwa leliqhinga likaTshaka kwakuyindlela yokutshwama.

Kunjalo phela akusiTshaka yedwa owatshwamayo, lenkosi yohlanga yatshwama. Angithi nje kwathi ngesikhathi okaMatshobana esethumbe ezilubhidi enkosini uSomnisi wazigodla ethi usesenza okwakibo okuyikho okwazondisa uTshaka. Kambe wayengenza ingozi engaka njani engazithembanga uMzilikazi?  Pho wayethembeni njengoba iwele lakhe uBheje lathi likhangezwa ububende nguTshaka lavula izandla ububende bachitheka kodwa uMzilikazi wabukhongozela ngezandla zombili qede wabudla okutshengisa ukuthi uyaziveza ukuthi useyinkosi.

Yikho-ke ukutshwama ayesekwenzwe yizinyanga zakhe oMncumbatha Khumalo okwamupha isibindi esingaka.

Ekutshwameni lapha kusetshenziswa izihlahla ezehlukeneyo kodwa akufanelanga kwaziwe ngabantu ukuthi utshwame ngani.

Kukhona ukutshwama kokuthi uqine njalo uhlonipheke ngoba ulesithunzi esisinda amadoda. Utshwama nje usebenza kanye labanye oyabe uhola labo uzulu ukuze lingaze lalulazeka emphakathini. Yikho okwenziwa ngokaMatshobana lokhu.

Phela inkosi yohlanga yathatha umntanayo uMuntu wasetshenzwa ngokaKholo lezinye izangoma waseguqulwa igama lesibongo. Ekusetshenzweni lapha kwaba yikuthi abafo bengaze babelamandla kanganani kodwa umntwana lo bamehluleke. Omunye njalo owasetshenzwayo ngumntakaNkolotshe uMhlongwa owantshintshwa igama waphetha esenguMkhithika Thebe.

Abantwana laba bobabili yibo-ke abasetshenzwa lenkosi uMzilikazi ngenkunzi emnyama khaca. Phela uMncumbatha Khumalo waba ngumqamelo wenkosi ngoba wayesazi yonke imfihlo yesizwe njalo wayeyibambile yikho nje lomntwana uLobhengula wabahlonipha laba. Ungalibali ukuthi uMkhithika laye wayesetshenziwe yikho nje waphila uLobhengula waze wayanyamalala. Yibo-ke laba ababebambe isizwe sikaMthwakazi.

Ukutshwama lokhu kudinga umuntu ololwazi olukhulu njalo oyisangoma uqobo. Angithi phela kayisikho ukuthi utshwamisa umuntu ngoba usazi izihlahla kodwa kufanele ukuthi abaphansi bakubonise ukuthi kufanele usebenziseni ngalesosikhathi. Noma kunjalo zikhona izihlahla okuyabe kufanele zifakwe kanye lezinyamazana.

Phela izihlahla lezi zazigoqela ingobamakhosi, injobo, inkangala kanye lezinye njalo izihlahla engingeke ngazibetha ngamagama. Kusenjalo kuyahlanganiswa lokhu lezinye njalo izinyamazana ezithile kodwa lapha kwakuthathwe izikhumba, amafutha kumbe amazinyo kumbe njalo ezinye izitho ezithile.

Kuvame ukuthi kuthathwe amazinyo esilwane, amafutha aso kubuye njalo kuthathwe amazinyo edlelaphezulu, amafutha awo kumbe ezinye njalo izitho zalo. Kusenjalo kuyathathwa lezinye izibungu kuhlanganiswe inkosi idliswe.

Bakhona njalo abanye abatshwama ngokubulala kodwa lokhu kwakungavamanga endulo.

Yiyo-ke Mthwakazi indaba yokutshwama le eyayisenziwa ngamakhosi asendulo ukuze abelesithunzi angaze adeleleka emphakathini. Kwakunjalo okhokho besazibusela nje.
***
Mlobi ngithemba uphilile. Mina ngithanda ukubonga umsebenzi wakho osenzela wona ngithi ibambe njalo. Isicelo sami yikuthi ngikubone ngamehlo ngoba udaba lwami lukhulu kakhulu engifuna ungicazululele lona. — Bridget Zikhali, Gwanda.

Ngithemba uqine okwembongolo mlobi. Yekela sivukuthe ulwazi lolu osiphakela lona. Ngiyabonga,  ngifunde okunengi ngemihlobo yamadlozi. —NguTshabangu kaNgwane, Njube, Bulawayo.

Ngiyakubingelela mlobi, ngithemba uphilile. Mina ngibonga indlela ochaze ngayo mayelana lodaba lokuhlutshwa ngamadlozi ngoba lami bengilohlupho olunjalo kodwa khathesi sokuthe dedelele ngemva kokulandela izeluleko zakho. Ngalokhu ngithi qhubekela phambili usakha isizwe sikaMthwakazi. — Jenipher Mkhwananzi, Solusi.

Mlobi ngibonga indlela oloba ngayo ulimi lwesiNdebele ngakho ngithi qhubekela phambili ngomsebenzi wakho omuhle ngoba uyasiphakamisa njalo labatsha sebezafunda ulimi oluqotho. — Nomthandazo Lindani Nkala, Plumtree.

Share This:

Sponsored Links