uMthunywa
Siqhubeka sikhangela imihlobo yenyoni lapho esicine sichaza ilinqe. Lamuhla siqala ngokuzwa ngensingizi. Le ukukhala kwayo kuhlola izulu. Udwayi ukukhala kwakhe kuhlola ukufa. (Udwayi bathi ukhala njengethole lenkomo.)
Intshe insiba zayo ngezokwenza indlukula yezangoma. Amaqanda ayo ayesenziwa izigxinganyana.
Ingebhezi zamaqanda ayo zazicholwa kuconjwe ngazo umlobokazi. Izangoma mhla zisendiswa zicholelwa ingebhezi zamaqanda kuthelwe amanzi besezixhophoxhophoswa ebusweni njengalokho eziyabe zikwenziwe ngesibhuda esibomvu.
Izinyamazana: Imvukuzane abantu abagangileyo basebenza ngayo umuntu nxa bemfaka umkhuhlane okuthiwa yimvukuzane. Imuna kuthiwa isigogo sayo selaphela abantwana asebephuze ukuhamba (amadela) Basigqiziswa enyaweni. Iqaqa isigogo salo sihlanganiswa leminye imithi ekwetheseni umntwana inkanda. Inkone isigogo sayo sitshukwa senziwe imithinsi.
Inungu insiba zayo zingumceciso wendlukula. Zihlonywa ngabomo endlukuleni. Insiba zayo zibhenywa ngumuntu otshaywa yintwabe. Insiba zayo zelapha umuntu ohlutshwa yinkomo. Ziyatshiswa athunqiselwe. Inkawu isigogo sayo sitshukwa senziwe amabhetshu kumbe imithinsi. Isigogo sayo sigqiziswa idela enyaweni. Umantswane isigogo sakhe sihlanganiswa leminye imithi ekwetheseni inkanda yomntwana.
Inthuthu isigogo sayo sidala izingwane lamabhetshu. Indwangu yona umthundo wayo ungumcabelo womuntu obulawa yisitshinka. Ubulongwe bayo bungumelapha zonke (izifo), ogulayo uyabunathiswa.
Inqina isigogo salo sitshukwa senziwe inzwezwe zokubopha amabhetshu. Okunye okwenziwa bgesigogo senqina yimapa (ibhetshu lezalukazi) kanye lexaba.
Impunzi — Ukuquma kwempunzi phambi komuntu ophakathi kohambo kutshengisa ukuthi uhambo lwakhe lulomnyama. Intini isigogo sayo siyatshukwa kudalwe ngaso amabhetshu lengwane. Inthwane isigogo sayo kwenziwa ngaso amabhetshu ezangoma. Insimango isigogo sayo sidala amabhetshu lezingwane.
Impisi inakanelwa ukuthi isetshenziswa ngabathakathi ebusuku. Amakhala ayo angathanywa kuhle aba lamaphupho kumniniwo.
Umsila usetshenziswa ekuzweni okubi okuzayo ukuze umniniwo aphange agweme ingozi. Abanye bathi amakhala lenyawo lomsila kusetshenziswa njengengobamakhosi emacaleni.
Imbabala impondo zayo zigcinela imithi yenyanga. Isigogo sayo sitshukwa senziwe amabhetshu kumbe ixaba. Ihlosi isigogo salo sitshukwa senziwe amabhetshu. Impala isigogo sayo sitshukwa senziwe ixaba.
Ingwe isigogo sayo kudalwa ngaso ingubo kumbe ixaba. Kuthiwa kulengwe eyaziwa ngokuthi imele umdabuko wabantu bakoKhumalo. Ngamanye amazwi ililinda labo.
Abalolwazi ngayo bathi ilomkhono owodwa angathi ngumgubho inkomo okwakudlalwa ngayo inxwala. Baqinisa ukuthi lidlozi lenkosi yamaKhumalo eyakhwetshulwa umkhono ngeyinye inkosi yasitshwama ngawo.
