uMthunywa
SINGAKANGENI kusilandiso sizaqala ngokuphetha isikhanyiso lapho esihlolisisa khona ukwakhiwa kwezenzukuthi ezenzweni.
Khumbulani bafundi ukuthi kuviki ephelileyo sifunde ukuthi ezinengi izenzukuthi zakhiwa ngokususa ilunga lokucina lesenzo kanje:
Kusenzo /hlephuna/ sisusa ilunga lokucina lesenzo u/-na/ sibe lesenzukuthi /hlephu. Kusenzo /genquka/ sisusa ilunga lokucina u/ka/ sibe lesenzukuthi /genqu/.
Kusenzo /khuhluza/ sisusa ilunga lokucina u/-a/ sibe lesenzukuthi /khuhlu/.
Isilandiso – Lapha sesiqala isilandiso. Siyini isilandiso? Izilandiso njengoba lisitsho igama leli ngamagama alandisayo. Izilandiso ziyimihlobo emibili: izenzo lezibanjalo.
Izenzo ngamagama akhomba ukwenza. Nanzi izibonelo zemitsho: Inkomo iyahamba. Igama inkomo libizo. /Iyahamba/ yisenzo. Umfana ulambile. Igama umfana libizo. /Ulambile/ yisenzo.
Umntwana udla ilambazi. Umntwana libizo. /Udla/ yisenzo. Amagama la asezibayeni achaza okwenziwa yinhloko yomutsho. Yizo izenzo-ke lezi.
Nanzelela ukuthi inhloko yomutsho le ingaba libizo njengokuthi inkomo, umfana, umfana, kumbe isabizwana njengakulo umutsho olandelayo: Yena umntwana udla ilambazi. Yena yisabizwana.
Imihlobo yezenzo: Kukhona imihlobo emithathu yesenzo.
1. Izenzo eziqalisa ngongwaqa
2. Izenzo eziqalisa ngonkamisa
3. Izenzo eziqalisa ngonkamisa –a.
Izenzo eziqalisa ngongwaqa. Lezizenzo sizehlukanisa kathathu kanje:
1. Ezilelunga elilodwa: Izibonelo: dla, fa, pha, ma.
2. Ezilamalunga amabili. Izibonelo: dlala, hamba, bamba, senga, thoba, thola, geza.
3. Ezilamalunga angaphezu kwamabili. Izibonelo: khuluma, danisa, khothama, qaphelisisa, thethelela.
