uMthunywa
Tina Buhe Lobs Dube
Iswi zwinjinji tozwiwhila mumaphepha nobala zwimwe tizwiwhila pazwinozuwiwa. Zwinjinji zozipa whilila kene bala nekwazo. Nokoti uzwilingisisa uwana kuti zwinhu zwinotiwa nebanhu banotjila bakapelela sawe.
Banhu bana miha, bana bana, bana bazwadzi nebana zwikamu banokutila jenamiso lawunowana linga lisingake likatiwa nonhu mpenyu. Kunjinji kunotikala kwawunohaya kuti ibo banokuthama konhobasiya poni.
Tjimwe netjimwe tjatinothama ngatizwibhuzweni kuti tjonhotisiya poni. Ndetjinotisa kubuya kene kumbipo?
Ape tjakanaka ngatitjilumbidzeni ngobe tjina lamangwana koga atjakayipa ngatisiyane natjo ngobe tjotibulayila butjilo gwedu tjotjikwebela kubulemo gusiguhoma. Tjinomanikanya whuti hatjitohalawula. Nowana nhu wawusingakumbulile akutila tjinhu tjinotjenamisa. Nkalanga wakati “yelo bhudzi lindikambayilila” waka abona tjaaka asakatongomuka abona. Bhudzi lokukambayilila masikati. Kwakawhakala mahhuba akapela bamwe banhu beyi bakanoswikisana kuntungamili wontunhu wabanogala besungisana kugwigwa buloyi. Umwe angati manyepkwa koga kulilebeswa. Kukayi umwe nhutana wakanobikila ntungamili wontunhu wabaligele munli eti iko banhu banolamba nemikatakata iye yelowa.
Ape mabudziwa ehakisisa ewana kuti iwhoyu nlume waka abvumilana nebakwinya kuti babulaye mwana uwe ngono kunhu kwakhona kukakona bhudilila. Kukayi ipapo bakadana nepholisa laHulumente kuti litongowhisisa.
Banhu ibabo bakadan’wa bakabvuma neyabo milomo ngono belamba kuti bawumpe zwinhu zwizwe ngobe n’hingo usanhu ukapedzewa. Pholisa nayilo kukayi lakahla kuti linotola zwinhu zwakhona.
Baka bekumbula kuti manyepkwa bakanobhata milomo pabakanolakidziwa gwaswa lenyoka lisihoma lakalipoteleka kumbu tjomwana wenhutana iwoyo. Sekunoyi akwanhu kukabakunjinji eba etola banhu enotsha mun’umba whulukugwi imunzi uwe edusa mbodlela ihhele malopa eti malopa ebanhu bakafa ebabala nemazina ene bali banhu bakabezibgwa bamwe bali bana nebanabana babe. Ukulekule kwazo angazwibvume, unoti ingano koga kwakatikala.
Kukayi umwensi usinansi nhutana wakhona wakatongo muka eswika munzi mangwanana kati waka aligwa neluselo gwaaka akatanha ndisingazibe kuti kwaka kunoloyewa poni?
Ape kwatjijali koba kolema kokona batezi. Banobudza banhu ngobe kobalemela, kutjakanaka kwaka kusingadusiwe patjena. Kumwe miti yaka iten’wa kuyi ndifume kumwe kuyi ndohaka zwidzibilila pabaloyi. Nhu unowhohangana nezwisakawunlizana.
Noti wapiwa nti wefumwa kati wapiwa zwamakombela. Kuti zwonokusiya poni kwaba kuko. Hawutji nlandu wamatengesa. Tjokokunamatila kene ukatini uwana kuti mumose nentokolotja. Umwe wakati saku ndakatjihhalilila mu-trunk nganditjisiye pabhoda, tjakanowumbhata kuGwanda etjakafala ewha tjiti “ndaguloba ndashala ” tjiwuntjulukila tjiwumputa padama. Wagala wawutani?
Nhu ngaagutshikane netjaanatjo. Ukadisa fumwa wagala nophetha nonowana zwisakayipamha. Kwagala mhungubwe njendunjendu inobuya nonsungo wolubgwa. Disa dzin’anga tibone kuti konokusiya poni.
Nowomuka waba nezwinhu zwinongoyi zwinhu zwisingalebgwe ngemazina, zwinongoyi zwinhu koga. Ngono unoba wazwipayika bulemo gusi guhoma.
Kongatola nkadzi unokukunda. Kana unokunda ndiye wakabhata nyanga. Zwinhu zwotiwa nezila iye akuna tjawungaleba.Ape uti nohhula nlomo banokupkwawhula nahule kweluboko ubva wapeta mwise sembgwa yabona dzinoyikunda.Ape muhaka, balume hakani zwenyu koga muzibe kuti zwamunotenga azwitowhomuhandukila magwana.
Nhu ngaazwibhuzwe kuti kowhondisiya poni ikoku kwandinothama. Kukayi dzinanlile kuwumwe nzi. Kose kumunzi akutjabhakhwa. Kose kwaba kwatjo. Kose nenkadzikulu tjakatjitola. Atizi, Ndzimu ngaatiwhile ngoni.
Kalanga Language and Cultural Development Association
