uMthunywa
Buhe Lobs Dube
KANA konda nekuti iwe uyani mubutjilo kuti akulin’wa kubonakale wakalizana tigwa tjakanaka. Nkulu muhango ndiyani kakale ntukununu ndiyani.Whi lakati nkulu ngabe ntukunu kuti asizwikudze koga akudziwe. Koga tjinotikala banhu ndibo banozwikudza.
Yelo dama likati tjidzwa ndetjamfundisi bhapu ndela gosa. Ngono kuna wakalizanila dla zwakanaka newakalizanila dla zwinolahiligwa mbgwa koga tose tilimun’hingo wosumukila dama leNdzimu. Bamwe banolingigwa pasi bamwe besiwa pehhugwi begadziwa sabohe. Kana kukayi bohe bagele dombo balanda bagele pasi. Kene kwakajalo umwe alimfundisi umwe aligosa tose tinamihingo. Ndizo mfundisi ungatilingila gosa pasi akatibona sekunhu kusina n’hingo. Limwe hhuba unon’haka. Unokoti awun’haya akakobona kuti malebeswa tjose gosa unhu, ata kunhu.
Kolayiwa hodza siyan’wa inowhilapo. Ne unazebe ngawhe tjinolebgwa nematama ebutjenjebvu.
Kukayi umwe nsi lakalipisa lidusa zwituhwane mumatula kukamilika umwe nlume enokumba hama dzidze dzikulekule. Ngekuti kwakakupisa watola kale tjevula kuti ati awoma nenyota an’we se-gwendo gwakabe guli gulefulefu. Wakabe enda nemwaha nkulunkulu wedzimota ngono nekuti waka asina mari aka lobela nemakumbo.
Akati ayenda kwelubaka kabva ewha kuna koloyi inoduma . Tjinyolotjo wakatjimbidza amilika ewha ehhigwa ngohanha ngobe etjilinga kuti unokumbila akatanha gwendo gukaba gulelu. Unojalo wakanga’wa kuti mali ahana. Ndiye koga nevula iye. Yakati yowoswika koloyi akamisa nayiyo ikama. Nhu waka ali muyili waka akambala zwakanaka nayiyo yakanaka kwawunohla kuti uyibhate uti ndinga bhoma hambgwa kani. Yakati yama kalezwa mweni wemota ngewhi lakatebama kakumbila makumbo. Mweni wekoloyi wakawumbhuzwa kuti unamalini. Iye wakahandula eti “andina tjandinatjo ndonda kunokumba ngono mali yandikona ndizo ndinda nemakumbo. Ndoti handingagale gole lose ndisabona bamwe nekuti andina mali koba kusakanaka mutjiKalanga tjakanyi kwedu”.
Mweni wemota wakati ewha ilelo akati ndilani zwenyu mbeli tate nogwendo gwenyugwemakumbo. Mota ayitotanhiwa neusina mali katshene yayili yenadonki ngono yeyi ndyemafuta. Unojalo ehhalila windi etshamba mafuta nemasimba ipula whuluba nhutana wabanhu esala akatjenama koga. Kunli kwakaswika linoti “tjakalisa uNdzimu kene kuli kule ndonokuswika, ndagala ndilin’hayi koga ndinamakumbo” . Wabva ipapo en’wa vula iye eyitiputu!. Whuluba yake yawumfukidza yakati yepela kabe eyitobela mota iyo mota yakayatobelabo dzimwe dzakadzanda nemwahha iwhoyu.
Ngono Ndzimu aton’wa busukwa. Kokuwanabo limwe hhuba. Etjayipfula dirayiva ebona kuvoneka mabala pamota anolakidza kuti vula yabahomananisa kusakalizana kuti mota ilambe inda. Etjahaya kuti ayitetjini iba idzima yoga. Kana zwinhu zwakatiwa neluzibo gupehhugwi zwinazila yazwinolinga nayo kuti zwisife. Waka elinga payapo ebona ilihango yakawoma yezwikwakwa kunolakidza kuti hakuna nhu unogala ipapo. Negwendo gugwe hazotongopindila imwe mota kene iko hangana nemwe. Wakahangana n’holo akabhata hapa akaletja. Akayihhula akayihhalila akalinga yeno akalinga yeno kasibone nhu.
Tjakatjiwhikala dzaka dzili nyunyi dzehango. Kwakati hule kwelubaka gulefu aka bona kunanhu unohha nomwahha ebvabo ikweno kwa abva. Kwakaha mumoyo uwe kuti iwhoyu nhu ndiye unowonditjidza. Angaziba kwandingawana vula. Kwakati ngazwipfile wagala asalingilani iyovula milika kukwe ebhuda kutitji tjaGetjenge.
Nhu wakati owhoswika ebona kuli iwhoya wa asiya. Unondazwe asingabone nlandu nevula iye. Hule hule kodziyidzika kukulu waka kumbila vula ngono n’handulo yakati “ah mota usingatan’we nebasina mari ingan’wa vula yebasina wari ? Atenditi iyo inonda nemafuta iswi tonda nemakumbo?
Nevula yangu inondilemela andizoyitenga nemari ngono iwe noyitenga neni iwe uziba mari kupinda nhu? Wanditi mari mbeli nhu hule ngono imi ndoti nhu mbeli mari mbeli. “Tjidzwa ndetjagosa bhapu ndelamfundisi”. Wakajalo epinda nevula iye. Nlume wemota wakapfigama pasi akabutjila.
Ngono zibani akuna unoyi ahana n’hingo mubutjilo. Kuyapo kusingahakiwe mari yonhu koga iyenhu tjekukwe.
Gosa ngakudziwebo. Unan’hingo usin’homa. Ndiyani angadzikubunganya hangu dzebanhu dzinonhuwa ekoyi unopiwa bhapu ngapiwebo bhandabuko.
Kalanga Language and Cultural Development Association [email protected]
