uMthunywa
Tina Lobs Buhegwedu Dube
NODZOTI tjidzobona uwana nhu akazutula mahhimeho asimahoma koga tjinobongwa kusina. Kana linga kosiyana nobona. Noti nhu wakalinga kati tjinobon’wa kusina. Hango nayiyo inohanduka ngono bamwe banosala kusina tjababona. Kuhhalima mumikumbulo yabo konga kubuso gwehoko. Ihanduka ijalo hango banjinji inohanduka nabo bamwe ibasiya babazwikubetshe bamwe babazwiworoworo.
Bamwe inobahandukila kwabanosala bali mubulemo gwabaka basakatongokumbula kuti bangati nelimwe hhuba bakabamuna igo. Ne unowha beti ntolo kwedu unoti akabalinga akababona bupengo. Koba kotiwa nekuti tjimo tjabanoba babamutjili tjobatjatjisiyana kwazokwazo netjabanoba beleba. Nowana nhutana wakapalala uwha bakawumbona ntolo kukwe beti unhu waka edla en’wa uhaka uhaya kuti ibabo banhu banolebani. Kukuli noba uwana kuli madanha woga. Ndizo bawhola bakaleba bakati seka tjilema wakula. Baka bakubona kuti butjilo agutozibgwa kwagunonokusiya. Bamwe totanga tili pakanaka kukati kunoti kubupelo kukatisimila. Nowana totawula dzabangano. Koba kwatjisala koga kuti “kwakati kuli nhu wantolo’’.
Ngono kuti kwakajalo ata ibo bose banotanga zwakanaka. Kuna banotanga zwakayipa kukabahandukilabo ukawana kuti dzakadzili whobana dzabanjizi. Nebakabasingakumbulile kuti kungajalo uwana bobhakwa nehoni ngoba bobhatshiwa nebakamuka belingigwa pasi balibahayi. Uyapo umubulemo nasi koga ntolo kukwe etjaguta embala zwakanaka, eayina bhurugwi esa mphopoto unotjeka nhuzi waka uwha emimila eti : “anditolebeleka nomwana won’hayi’’. Nasi imi apa ndingawunkumbudza kungagwadza. Iye waka ebona buhayi gunga tjinhu tjinotengwa kwekuti noswika ungina mutolo uti “ndohaka woguya bulemo’’ unotengesa etulula ekupa unodziyilazo soda kuko. Hango inolema ndizo kwakayi kolema kusakasengwa.
Ihanduka ijali hango ayito handukila bulemo koga kuna kwayinohanduka takalinga tikoti hule kwelubaka tizuwa nezwakazwitikala zwisitjipo. Ndiyani unokumbula kuti yaka izan’wa tjini ndazula newoso badala beposa matjoba bakambala makukuta? Ndiyani utjayikumbula bhoro nzano webaKhwa? Ndiyani utjakumbula makole antolo titjanda majore? Takatinda tinogala kumajore tilima nemulubaka gohakula negovuna. Hango yaka itjigegwe tiswika tibaka n’umba tifulila nemahanga tilala zwedu kusina tjinohlisa. Banoziba minda dzakaMasendu vula takatitjela kuN’hahawegan’wa. Vula takatin’wa mumisenya tin’wa tose nezvipfuwo nemhuka tisingabone nlandu. Gwakaguli butjilo. Kwaka kwakapelela tisingatjibone tjatinohaya. Ngono inohanduka hango nasi bana abatoziba kuti mpale ini. Ungawunika ukawundla woga. Nayiko seka bangakuseka bakabhuda mihodzi mumeho. Itjo kendenge ndiyani utjatikumbula, tjiwunga ke? Hapa usingakuzibe kose ikoku kwandinobala ubhuzwe tate babo, mmeyabo, batategulu kene kuku babo.
Kana kobviwa kule balume nabomme, bahhuhha nemhandala, banana nebayisana. Unokumbula zwakanaka unoziba zwakazwitikala hapa tilikuminda. Hhuba lakaliti halayedza kene lahwa nkadzikulu esunungula tukwi munholo bana besipula delele busungilila muna iyeyo tukwi. Apa benoswika kanyi beswika betjela delele labo bepedza beyenga nlota beposela muvula bebhika delele. Kana iyo soda yaka isipo. Ilo delele lakhona lakalisinga ngudziwe. Lakalizipa nlandu tisingawumbone. Nasi yahanduka yajali ndiyani angabvuma kuti tjinhu tjinodliwa tjisiwe mutukwi yayakasunga mavudvi? Umwe angabva awha moyo uwe ubuya kuti dzene apfa. Atayiko koga ikoku.
Ndowhoyelesedza nakaMasendu. Vula yaka itjegwa kule kule kunaThekwane kuGamulilo. Ngono nayigogo lubaka makabha evula aka ali mahomanana kakale kwakakundiwa kuti udze unobhata kuGamilo. Bakadzikulu bakabenda benotjela vula ikweno. Tjakatjitikala ndiko kwawungawha uhla. Bakabeswika benyimbula vula beyisa mumakabha betongonongula bengulila mugabha ilelo. Apabepedza baka bedzungudza koga kene bengolibayangidza bebva ipapo betjelela vula yabanonda nayo kanyi ili iyo inono n’wiwa nebanhu nobhika ili iyo inobhikisiwa. Kwakakusina unobona tjakayipa ipapo. Negwala kwakabe kusi tjinhu tjemahhuba ose. Ngono nasi ndiyani angakubvuma kuti an’we vula inobva mugabha lalinguligwa. Bahomanana apa baliyapo.
Kosekose kotikala nelubaka. Ndiyani waka eziba kuti towhodza tikaswika ipapa patiyapo. Lingani nasi patimile. Takatidla bobhande nabonzundu nezwibu koga nasi tabamuma ice cream. Tjilinganike takubala mmeno ngentha yezwinozipa. Banhu baka batjazvihandula nedzi Ambi ngono banasi boyehingisa dzi-diprozoni nemamoveti. Kondiwa akutobgwiligwa hule. Wasala wasala. Atizi bomahlankwala. banowhosala balimile koloyi yelubaka iyenda. Hango apa ipituka zwimwe zosala zwimwe zomuka. Nebanhu banosala banjinji kukoti bakatjenjela beyenda nayo payopituka ibo banoba bakayidlila mafupa en’holo kuyitangila.
Hatakalinga lubaka gwanasi atingazwipedze zwinohanduhanduka. Takatiziba kuna zwituhwane ngwenu awungatongowha kuyi tataNhomwe kene bakaNhomwe banazwituhwane. Kwaba negumwe bunyambi golowa gwakagusipo ntolo. Pamwe zwituwhane zwakatjipunguka. Nasi boyehingisa maluba anodilidziwa nonkaka mari ihha yoga.
Atizi kuti kose ikoku kowhonotisiya poni. Kunosala ngatizibeni kuti handuka kwezwinhu butjilo.
Kalanga Language and Cultural Development Association
[email protected] +263 772 610 726
