uMthunywa
NANZELELANI bafundi ukuthi lamhla isifundo sethu sisithathela lapho esicine khona kuviki ephelileyo. Wonke la amabizo esebenzisa isijobelelo sesinciphiso u –ana.
Lawo acina ngabonkamisa –a, -e, lo- i uyabasusa laba onkamisa ubusujobelela isijobelelo sesinciphiso u –ana endaweni yabo. Lawo amabizo acina ngonkamisa – o kumbe –u uyabangwaqazisa laba onkamisa babe ngusingankamisa –w- besekujotshelelwa isijobelelo sesinciphiso u – ana.
Izibonelo: isihlahl(a) + -ana > isihlahlana, umlenz(e) + ana > umlenzana, umuz(i) + ana > umuzana. Kodwa ibiz(o) + w + ana > ibizwana, induk(u) + w + ana > indukwana.
Nanzelela: Emabizweni acina ngonkamisa u –o- lo –u njengasemabizweni – ibizo, induku; onkamisa u -o lo-u abasuswa, kodwa bayangwaqaziswa babengusingankamisa u-w-.
Akhona amanye amabizo angabaludubo ekwakheni isinciphiso. Lawo yilawo alondebembili kumbe unsinini elungeni lokucina.
Lowo ndebembili kumbe nsinini uguquka abe ngulwangeni anduba kujotshelelwe isijobelelo sesinciphiso u –ana ngemva kokususa unkamisa wokucina webizo.
Nanzi izibonelo zenguquko yabondebembili labonsinini besiba ngolwangeni: p (ipopo) > tsh (ipotshana), ph(impiphu) > tsh (imputshana), bh (isigubhu) > j(isigujana), b (inkabi) > tsh (inkatshana), m(insimu) > ny(insinyana), mb(umumbu) . nj (umunjana), mp(impompi) > ntsh (impontshana).
Unkamisa wokucina webizo uyasuswa indawo yakhe ithathwe yisijobelelo sesinciphiso u-ana.
Kuviki ezayo sizaqala ngokutshengisa ukuguquka kwabonsini nxa sisakha izinciphiso.