uMthunywa
KUNKULUMO yethu yensuku ngensuku sasikhulume amazwi aveza imizwa yethu lomumo esikuwo ngaleso sikhathi. Nxa sikumumo onjalo sithi siyababaza. Siyababaza ngezizatho ezitshiyeneyo njengokukhuza umhlola, ukutshaywa lubalo, ukuthokoza okukhulu, kumbe ukuba sesizini olukhulu.
Imihlobo yezibabazo: Isibabazo silemihlobo emibili eyaziwayo. Zikhona izibabazo zemvelo ezadabuka lolimi lwesiNdebele, kubekhona ezinye ezakhiwa kwezinye izincezu zenkulumo njengoba sizibona ezigabeni ezilandelayo.
Izibabazo zemvelo
Silakho ukuzifaka ezibayeni ezihambelana lalokhu okulandelayo:
1. Ezitshengisa ukwethuka – Maye! Maye babo! Hayi bo!
2. Ezitshengisa ukujabula – ngcingci! Ngcingci kandoyi! Halala!
3. Ezokukloloda – watsha! Klibhi klolo! Vuka! Silima!
4. Ezokulwa – mama ngadla! Watsha! Wena!
5. Ezokuncenga – phepha! Mayuyu! Awu bakithi!
6. Ezokumangala – hawu! Yebo! Kanti kunjalo!
7. Ezokuphika – cha! Hatshi bo! Qha! Hayi! Phinde!
8. Ezikhombisa ukuvuma – yebo! Ye! Ehe! Wo!
9. Ezokukhuleka emzini – E-kuhle! Ngekhaya! Sikhulekile! E – Moyo!
10. Eziqondana lokubiza – Dube! Ndlovu! Bantu! zihlobo!
11. Ezokubingelela – Sabona! Salibonani!(Nxa abantu bebanengi)
12. Ezokudana – hayi! Nx! o –o!
Izibabazo ezithathelwa kwezinye incezu zenkulumo
Lo umhlobo wezibabazo usetshenziswa ukubiza loba ukumemeza,kanye lokukhuleka.
1. Nxa umuntu ebizwa ngebizo lakhe: Sisusa unkamisa wokuqala oyisiqalo u – u-: Mandla! Zibusiso! Thoko! Silakho njalo ukuthi sithi: we Mandla! We Thoko!
2. Nxa umuntu ebizwa ngesibongo kumbe ngesitemo kumbe isangelo sakhe: Sisusa unkamisa wokuqala oyisiqalo: uSibanda, isibabazo nguSibanda, uDube isibabazo nguDube!
