Isibaluli

SiloCharles Dube

Ukwakhiwa kwezivumelwano zesibaluli
Izivumelwano zesibaluli zakhiwa njengezivumelwano zesiphawulo. Umehluko yikuthi omankankane labonkamisa abalandelayo bayasuswa ezivumelwaneni zesibaluli kanje:

Isigaba   Isakhi sokuchasisa  Isiqalo sebizo        Isivumelwano sesibaluli
1        a          +          umu-, omu-     >              o
2       a          +           aba-  aba-       >               aba-
4        a          +          imi – emi-       >               e-
5        a           +          IN  >   en-

Zonke izakhi ezitshiyeneyo zezigaba ezingalotshwanga lapha zingahlelwa ngendlela efana lale.

Iziqu zesibaluli:
Iziqu zesibaluli zingahlukaniswa ngezigaba ezilandelayo.

Iziqu zomdabuko: banzi > Itafula ebanzi inhle okwamagama.
Qatha > Umfana oqatha ubatshiyile emncintiswaneni wokugijima.

Mnandi > Ingoma emnandi iyakholisisa.
Mbalwa > Laba abambalwa yibo abazahamba.

Ezivela ezenzweni: dlala > Abafana abadlala ikhilikithi baqinile.
Sebenza > Umuntu osebenzayo uyaphumelela.

Ezivela eziqwini zamabizo: manzi > Umumbu omanzi umnandi.
Ezivela eziqwini ezikhomba imibala: mhlophe > Ugqoke isigqoko esimhlophe.

Bomvu > Le ebomvu ngeyakho.
Ezivela kuzibanjalo> yinyoka > Umuntu oyinyoka ngolivila.

Lijaha > Umntwana olijaha ngothandwayo.
Ezivela ezandisweni > phansi > Ungadli ukudla okuphansi.