Ibizo liyaqhutshwa: Isikhuliso, Amabizombaxa

22 Jul, 2016 - 00:07 0 Views

uMthunywa

Ngeviki ephelileyo siphutshise ukwakhiwa kwesinciphiso.

Siyini isikhuliso? Nxa sifuna ukutshengisa ubukhulu bolutho obubabazekayo sisebenzisa igama elithiwa yisikhuliso.

Funda nanzi izibonelo ezithile:

Ibizo                                              Isikhuliso

unyawo                                        unyawokazi

intaba                                            intabakazi

indlu                                               indlukazi

ikhanda                                           ikhandakazi

izwi                                                   izwikazi

umgqomo                                        umgqomokazi

isihlahla                                            isihlahlakazi

ugwalo                                              ugwalokazi

Ukwakhiwa kwesikhuliso

Isikhuliso sakhiwa emabizweni ngokujobelela u –kazi. Isibonelo: unyawo + kazi > unyawokazi, amadolo + kazi > amadolokazi, isibaya + kazi > isibayakazi.

Amabizombaxa – Loluhlobo lwamabizo lwakhiwa ngokuhlanganisa incezu zenkulumo ezimbili kumbe ezingaphezu kwezimbili zenziwe igama elilodwa. Izibonelo:

Ibizo + ibizo                   >                    Ibizombaxa

Umnini + isibaya           >                     umninisibaya
Ibizo + isabizwana

Intombi + zonke            >                     uNtombizonke
Ibizo + isiphawulo

Intombi + khulu              >                    uNtombinkulu
Ibizo       + isibaluli

Intaba + mhlophe            >                    intabamhlophe
Ibizo     + ubumnini

Intombi + kayise               >                   UNtombikayise

Ukwakhiwa kwamabizombaxa

Umninisibaya – umnini + (i) sibaya > umninisibaya. Unkamisa /i/ oyisiqalo sebizo lesibili u-isibaya uyasuswa.

UNtombizonke – ntombi + zonke > u +(i) ntombi + zonke. uNtombi + zonk > uNtombizonke, u –n uguquka abelibala elikhulu ngoba ibizo leli lilibizoqho.

Amabizoqho akhiwa ngezakhi lezi – So, No, loMa- lawo engamabizombaxa. Izibonelo: UNomusa – u + No + musa > uNomusa. USokhaya – u + So + (i)khaya > uSokhaya – unkamisa (i) webizo ikhaya uyasuswa.

Share This:

Sponsored Links