uMthunywa
Isimo sokuguquka kukamankankane
Unsinini ongumankankane onguqunguqu u/N/ uye athathe isimo sikangwaqa omlandelayo. Ngaphambi kondebembili. iN +phila > impilo. iN +imbuli –imbali. Umankankane /n/ uba ngumankankane ongundebembili /m/ uma elandela ondebembili.
Phambi kukandebezinyo: iN+ funda > imfundo. iN+ vela > imvelo. Umankankane /N/ uba ngumankankane ongundebezinyo /m/uma elandela ondebezinyo. Ngaphambi kukansinini- IN + zala –inzalo. iN +thanda – intando. Umankankane /N/ uba ngumankankane ongunsinini /N/ ngaphambi kukansinini loba kajiki. Ngaphambi kolwangeni – iN –tshumayela – intshumayelo. Umankankane /N/ uba ngumankankane ongulwangeni /n/ ngaphambi kolwangeni.
Ukulwangisa kutshengisa ukuthekelelana ngokungafababi kongwaqa. Nxa kulwangiswa ungwaqa omutsha otholakalayo kafanani lemisindo ebikade incikene. Inguquko le yenzeka kundebembili loba onsinini babe ngolwangeni kanje: umtapo – umtatshana, omcwadi – oncwajana. Kulezi zibonelo sibona ukuthi undebembili u/p/lonsinini/d/ bayaphenduka babe ngolwangeni /tsh/ lo j/.
Lapho kwenzeka khona ukulwangisa: Uma kuncitshiswa ibizo: inkabi – inkatshana, isigubhu- isigujana. Ekwakheni izandiso zendawo- umlomo – emlonyeni, impuphu – emputshini.
Uma kusakhiwa impambosi yokwenziwa – phupha – phutshwa, thapha – thatshwa.
Uma kusakhiwa amabizo ezigaba ezithize ubu – +ala- utshwala; ubu – + ani – utshani njalonjalo.
