uMthunywa
Isabizwana sokuchasisa
LE ingxenye yesabizwana iyabahlupha abafundi abanengi ukuthi bayizwisise. Kungakho sizayiphinda futhi lamhlanje.
Umbuzo wokuqala okumele siwuphendule yikuthi siyini isabizwana sokuchasisa? Lesi sabizwana sakhelwe ezichasisweni.
Bala imitsho elandelayo:
1. Ugqoke isigqoko esitsha udadewabo. (esitsha) yisiphawulo
2. Lo ogijimayo mkhulu kulabanye. (ogijimayo) yisibaluli.
3. Babuye lesihlahla sinye bonke. (sinye) linani.
4. Umuzi wakhe muhle. (wakhe) yibumnini.
Emitshweni oyibalileyo engaphezulu amagama aphakathi kwezikakelo ayizichasiso.
Izichasiso lezi zilandela usobizo (okutsho ibizo lesabizwana).
Siyakwenza-ke ukuthi nxa sikhuluma igama eliyisichasiso silisebenzise landulele kumbe limele usobizo kanje:
1. Esitsha isigqoko sigqokwe ngudadewabo. (ibizo isigqoko).
2. Ogijimayo mkhulu kulabanye. (simele ibizo).
3. Sinye isihlahla ababuye laso bonke. (sandulele ibizo isihlahla).
4. Muhle owakhe. (simele ibizo).
Nanzelelani lokhu bafundi: Akutsho ukuthi isichasiso asisachazi usobizo nxa sesiyisabizwana sokuchasisa, siyabe silokhu simchaza usobizo kantinjalo siyamela ibizo lokugcizelela usobizo.
Nxa sisebenzisa isiphawulo, isibaluli lenani njengesabizwana akubi lenguquko kuzo izichasiso lezi. Kodwa nxa sisebenzisa ubumnini njengesabizwana sokuchasisa siqala ngonkamisa –a-, noma e-, noma o-, kanje:
Isihlahla sami siwile — Esami isihlahla siwile.
Amathambo nkomo amnandi – Awenkomo amnandi amathambo.
Ubuhlalu bakhe buchithekile – Obakhe buchithekile.
Uma ibizo elichazwa yisichasiso sobumnini liqalisa ngo a-, ubumnini buqalisa ngo a- uma busebenza njengesabizwana, uma ibizo liqalisa ngo i- , ubumnini buqalisa ngo e-; uma ibizo liqalisa ngo –u, ubumnini buqalisa ngo –o.
