uMthunywa
kuloba uCornelius Luphahla
BAKAMALANDELA njengenhlalayenza kule iviki sizake siphathe indaba ezinambithekayo mayelana lenhlalo kanye lempilo eyayiphilwa endulo ikakhulu isiphatho phakathi kukamalukazana labakwabozala. Kwakukuhle ekadeni inhlonipho isakhile isizwe saMaNtungwa saqina.
Kulezinsuku inengi lamakhosikazi lithi amadoda kawaliphi uthando ezindlini, lilibala ukuthi lalo kukhona okutshaya amanzi emva kwabo. Lapha ngitsho ngoba inengi labesifazana kulezinsuku kalisayazi inhlonipho kwabozala, selingena liyewela emsamo kungabindabazalutho. Pho ungamthanda njani umuntu onjalo? Yikho phela uzwe umuntu ethi sesenzela ukugcina abantwana kuphela.
Omalukazana bakulezinsuku bathi nxa befika kwabozala bembathe esemvu inhlonipho ibuzwa kibo. Nxa kunjalo lenja yalapha ekhaya ayiphathe kuhle okokuthi noma ithe yangena endlini uyabe eyikhuza angathi ukhuza umntwana. Kungensuku zingaki uzambona nxa inja ithe yangena endlini eyikhahlela kabuhlungu. Yikho-ke iqaqa elihle liziveze ubuqaqa balo umdeni ukhale ngomvimbano.
Abanye lapho bahle baqale ukuhamba ngamakhanda kungakhathalekile ukuthi basekhaya kumbe emadolobheni bakhohlwe ukuthi baphambili kwaboninazala. Umalukazana onjalo kuthi noma ekhuluma loninazala kube angathi ukhuluma lomntanakhe. Nxa indoda yakhona iwondlekile uyibona ngokungasatshengisi uthando kumkayo ngoba noma imkhuza kuvame ukuthi avuke ubunke. Pho lungakhula njani uthando nxa abantu bengazwanani?
Ekadeni kwakuthi umalukazana abonakale ngokuchuma ikakhulu nxa kuloninazala kumbe uyisezala. Kwakungekho ukuthi umalukazana uyaphendulana loninazala amjamele aze ambalisele lezigigaba ezinzima njengalokhu osokusenzakala kulezinsuku. Umalukazana wayekwazi ukuthi uninazala uyahlonitshwa ukuze nxa umkakhe sethe waphambuka ambikele amkhuze. Angithi bathi inkomo isengwa ngoyaziyo, ngakho nxa umuntu ekhuzwa ngunina kulula ukuthi azwisise.
Manje kulezinsuku omalukazana bahle babalekele abakwabozala bayezihlalela khatshana bodwa bengafuni ngitsho lomuntu oyedwa owakwabozala. Kambe lanxa sokulokungezwani phakathi kwakhe lomkakhe uninazala kumbe abomdeni bayingena njani leyo bona babalekelwa? Angithi kuzathiwa yibo abachithe umuzi nje? Yikho phela inengi lemizi yentsha yamanje imana ichitheke ngoba kakho ongabeluleka njengoba bebalekela abazali.
Yebo kambe umntwana ulemvumo yokuthi nxa esekhulile ayekwakha owakhe umuzi kumbe ayezihlalela kweyinye indawo kodwa akutsho ukuthi ukuthatha kukwehlukanisa labazali bakho. Noma kunjalo kuqakathekile ukuthi nxa usuthe wasuka kwenuzala wayakwakha kweyinye indawo kodwa qhubeka ubapha inhlonipho abakwenuzala ukuze kusasa kungakuhluphi.
Angithi ekadeni kwakungavamanga nje ukuthi indoda itshiye umkayo noma elivila kumbe kukhona ekusilelayo kuye.
Lokhu kwakungenxa yokuthi babehlonipha abantwana bendulo. Kambe ngubani ongavuma ukuthi umntanakhe ehlukane lomfazi ohloniphayo? Angithi nxa ungakuvumela lokhu engaphetha ekuphathela omunye ongakuhlupha impilo yakho yonke. Yikho-ke abadala basendulo babengakuvumeli lokhu ngoba bebalwela omalukazana babo besazi ukuthi inhlonipho balayo.
Khathesi abanye abazali bakhala isililo ngabantwababo abathatha abafazi ababizwa ngokuthi balaywa ngefasitela.
Njengoba bethi inyembezi zomuntu omdala zithelela umnyama kambe ungaphumelela njani umuzi lo nxa abazali bekhala? Guqukani likhumbule indlela okwakuphilwa ngayo ekadeni.
Mlobi unjani? Ngiyabonga indaba lezi osilobela zona mayelana lezamasiko kanye lendlela ocacisa ngayo ulimi lwesiNdebele ngakho ngithi qhubekela phambili ukhuthaza uzulu ngezamasiko kanye langenhlalo enhle yasendulo. Tshabangu kaNgwabe, Bulawayo.
Siyabonga umsebenzi lo osenzela wona owokusilobela ngendaba zamasiko ezithuthukisa isizwe. Ngicela ungasize ngokuthi nxa umuntu engumjendevu kodwa elesifiso sokwenda kufanele akulungise ngani lokhu. Ngingajabula kabanzi nxa ungangichazela ngendlela yesiNtu. Sikhethokuhle Mahlangu, St Paul, Lupane.
Mlobi ngithemba uphilile. Mina ngithi qhubekela phambili ngomsebenzi lo owenzayo ngoba mina ngangilohlupho lomkami engakwazi ukungijabulisa endlini kodwa okwamanje sengihlala ngikhululekile ngenxa yolwazi lwakho. Ngalokhu ngithi qhubekela phambili usakhela imizi yethu. Getrude Ncube, Sesemba, Nkayi.
Mina ngithanda ukwazi ukuthi ungahlala uphupha izinyoka kungabe kuchazani ngoba sengikhathele ngokuziphupha njalo ngingayiphupha inyoka yakhona ngivuka ngiyibona. Ngicela ungisize mlobi. Ndlalifa Khumalo, Plumtree.
