uMthunywa
Isibaluli lalo njengesiphawulo ligama eliyisichasiso. Isibaluli ligama elichaza usobizo (ibizo lesabizwana).
Njengeminye imihlobo yezichasiso, isibaluli kumele sisetshenziswe losobizo esimchazayo futhi ssimlandele.
Qaphela ukuthi isibaluli siyamchaza usobizo lanxa eseguquke waba yisibanjalo kumbe isandiso.
Izibonelo: Umfana ohlakulayo ngumnawakhe. Umfana libizo. Ohlakulayo yisibaluli. Yena ugqoke isigqoko esimhlophe. Yena yisabizwana soqobo. Esimhlophe yisibaluli.
Yinja emnyama ekhonkothayo. Yinja yisibanjalo. Emnyama yisibaluli.
Udwebe umfanekiso wemota emdulini omhlophe. Emdulini yisandiso sendawo. Emhlophe yisibaluli.
Njengazo zonke izichasiso isibaluli sakhiwe ngengxenye ezimbili. Ingxenye lezo yilezi: isivumelwano lesiqu.
Izivumelwano zesibaluli:
Izivumelwano zesibaluli yizo ezenza kube lokuvumelana phakathi kwesibaluli losobizo ochazwayo:
Umfana ohlakulayo ngumnawakhe. Umfana libizo. U – o yisivumelwano sesibaluli. Abafana abahlakulayo ngabanawakhe. Abafana libizo. (aba-) yisivumelwano sesibaluli.
Izivumelwano zesibaluli ziyafanana lezivumelwano zesiphawulo. Umehluko yikuthi ezesibaluli kazilabo omankankane kanti ezesiphawulo ziyabagcina omankankane.
Izibonelo: Isigaba Isivumelwano sesibaluli
1 O-
1a O-
2 aba-
3 O-
4 e-
5 eli-
6 a-
7 esi-
8 e-
9 e-
Ukwakhiwa kwezivumelwano zesibaluli
Izivumelwano zesibaluli zakhiwa njengezivumelwano zesiphawulo. Umehlukookhna yikuthi omankankane labonkamisa abalandelayo bayasuswa ezivumelwaneni zesiphawulo kanje:
Isigaba Isakhi sokuchasisa Isiqalo sebizo Isivumelwano sesibaluli
1 a + umu-omu > O-
2 a + aba –aba- > aba-
4 a+ imi- emi > e-
14 a + ubu- > obu-
