uMthunywa
Pathisa Nyathi
LO nguMpalakazi inyanga yetshumi lantathu nxa sibala ngesiNtu. Phela thina sibala inyanga hatshi lokhu okubalwa ngabamhlophe. Kubo inyanga le uDisemba ngeyetshumi lambili. Nxa thina abaNsundu sisithi inyanga ngempela sitsho yona le ephezulu esanda kuthwasa. Angathi nje isizahlanganisa impondo. Lapha siyabe sesisitsho ukuthi isizagcwala size siqale ukubona umvundla ophakathi kwayo. Nxa isigcwele yiso isikhathi obekusenziwa imikhosi lemigubho yesizwe sonke efana leNxwala loMthontiso.
Ngokubala kwesiLungu umnyaka usuphela sekuzaqala omutsha oka2016. Hatshi akunjalo ngowethu umbono lokwethu ukubala. Thina le inyanga ephezulu sekunguZibandlela. Thina kasimane sidobhe nje amabizo ezinyanga. Ibizo linye ngalinye lilesizatho. NguZibandlela nje ngoba utshani sebukhulile sebuvala indlela, sebuziba indlela.
Khumbula ukuthi thina sibesingelayo imigwaqo le emikhulu ekhamisileyo. Sibe singelazo izimota kumbe izikotshikara. Pho indlela yabantu abangahambi belinganisene ibingaba yimigwaqo kutheni? Omdala ubehamba phambili kuthi abancane balandelane labo ngobudala babo ngemva kwakhe. Sibe sihamba njengazo izinkomo lapho sezisiyadinga amanzi.
Inyanga edluleyo bekunguMpalakazi. NguMpalakazi ngoba okhokho bebebona futhi benanzelela imvelo.
Bananzelela ke ukuthi le yinyanga okuzala khona impalakazi, sisitsho phela impala ezinsikazi. Kuzakuthi kusiyafika isikhathi somqando abantu baqale ukubasa imililo sebeyotha. Nampo-ke okhokho besithi bona inyanga leyo nguMabasa. Kubaswa yona imililo ukuze kuxotshwe intshongolo. Pho nxa sikhangela uMpalakazi loZibandlela thina abanye sisuke singaze sabona umahluko phakathi kwenyanga zombili. Sisuka-ke sizibuze ukuthi pho umnyaka umutsha ngaliphi singaboni umahluko?
Kithi bekwahlukile. Kanti futhi sibe singathi thina ngumnyaka omutsha lanxa bekunjalo. Okhokho bebekhuluma ngokuqamuka komnyaka. Kubekungabuzwa ukuthi inguquko ingaphi. Ibisobala njengesitho sembuzi nxa ikufulathele. Kambe ungabuza ukuthi ngenduna loba ngensikazi? Ngize ngikhumbule uMsongelwayizizwe Khumalo lapho engihlabelela ingoma eyayisithi yona, “Hatshi okaPhonjwana isobala.” Lapha kwakutshiwo yona inkosi yoHlanha okaMkhatshwa, uMzilikazi kaMatshobana.
Inkosi yayilekhosikazi lakoMlotshwa udadewabo kaGalu Mlotshwa induna yeLibeni eManxeleni. Kwakuthi nxa inkosi ingekho sande isinyeyo somhawu lomona. Sekuzakuthi nxa isizile ihlatshelwe-ke ingoma ukuthi labo abahlezi behlebeza nansi-ke inkosi isobala lapha ekhosikazini layo. Ngubani-ke kambe olenkulumo ngakho na? Ikhosikazi lakoMlotshwa lelo lalizalwa nguPhonjwana. Phela owesifazana wayengabizwa ngelokuthi MaKhumalo kumbe MaMlotshwa. Lokhu bekungokwezinye izizwe hatshi isizwe sabeNguni. Owesifazana wayebizwa ngoyise. Kwakuthiwa okaMkhithika lapha kutshiwo ozalwa nguMkhithika, uMhlongana phela umfokaNkolotsha.
Linanzelele ukuthi indoda layo ibibizwa ngoyise kodwa kuthiwa umfokazibani njengokuthi umfokaGinyilitshe loba umfokaMtshane njalo njalo. Asibuyeleni endabeni yethu yokuqamuka komnyaka. Bekusiba obala ukuthi umnyaka usuqamuka sekuzakuza omutsha. Izihlahla yizo ebezibika lokho. Zazihle ziqale ukununkula. Lapha sikhuluma ngenyanga kaMpandula. Kuzakuthi kuzefika inyanga elandelayo uMfumfu ezinye izihlahla sezivele zilamahlamvu amnyama. Lapha kasitsho ubumnyama obufana leyezi lezulu. Sikhuluma ngobuhlaza osebujiyile. Phela nxa isihlahla sinunkula siqala sifuthelene sifumbethe anduba siqhakaze kuvele amahlamvu abomvu.
Liyalizwe kuthiwa eMaphanen’abomvu. Le yindawo eseLupane phetsheya kukaTshangane eduzane lePupu. Amaphane akhona alamahlamvu abomvu nxa esanda kuhluma. Kuzakuthi ngokuya kwesikhathi aqale ukuguqula umbala abesesiba mnyama njengoba sitshilo. Inyanga yokucina emnyakeni omdala ibiyahlukile kulale eqala umnyaka omutsha. Yikho ukuqamuka komnyaka obekutshiwo ngokhokho, hatshi lokhu okwabeLungu ongaze wabona umahluko ukuthi ungaphi.
Pho kangisayixoxanga ngayiphetha indabanhloso. Inkosi nxa ivuma sesizaxhuma udaba lokuqamuka komnyaka lombiko wemvelo ngezomkhathi. Ngizathinta kancane ngamazwangendaba ayesethulela imibiko thize esigabeni.
Kayehlukane Mthwakazi.
