uMthunywa
Ncekwenhle Ncube
ABALIMI bakhuthazwa ukuthi bakhe izambuzi ukuze bavikele izifuyo ekudleni utshani obulengcekeza yabantu ngoba ibangela ukuthi izifuyo zibe lezibungwana esiswini okwenza inyama yazo ingavunyelwa ukudliwa.
Kulandela umkhankaso oqhutshwe ngabameli bedale lePhalamende uKhomuredi Sithembiso Nyoni loKhomuredi Clifford Sibanda enyangeni ezedluleyo eBubi wokwakhiwa kwezambuzi, ingcitshi kwezokufuya zithi kuqakathekile ukuvikela impilakahle yezifuyo.
Ekhuluma lentatheli uMlimisi weBubi uMnu Sinala uthe kuqakathekile ukwakhiwa kwezambuzi ukuze inkomo zingadli ingcekeza yabantu.
Uthe ingcekeza le yiyo edala ukuthi izifuyo zibe le-measles. Lokhu yizibungwana ezitholakala enyameni nxa inkomo ingabulawa.
Kubikwa nxa kungaphansi kwe21 inyama iyafakwa kumaqandisa ukuze kufe andubana inyama yakhona idliwe. Kodwa nxa kuphezulu ababona ngezempilakahle baphawula ukuthi inyama yakhona itshiswe.
Esikhathini esinengi kubikwa inyama elezibungu lezi yandise ukulumisa abantu ngezisu. Kwesinye isikhathi bande ukuthi bathi umuntu ohlabe inkomo inkomo “ulesandla esibi”. Lokhu bakutsho ngoba inyama yakhona ubulalisa abantu ngezisu.
Omunye umlimi oseMhlubulweni weLupane uMnumzana Sinjalo Moyo uchaze ukuthi abathengi bezifuyo bande ukwehlisa imali nxa beke bathenga inkomo elezibungu lezi esikhathini esedluleyo.
Kungakho-ke izakhamizi zikhuthazwa ukuthi zakhe izambuzi ukuze izifuyo zingadli utshani obulengcekeza obungadala ukuthi abathengisa izifuyo zabo balahlekelwe yimali.
Ngaphandle kwalokho amanzi alodaka anathwa yizifuyo ngolunye uhlupho oluhlupha abalimi endaweni ezehlukeneyo. Lokhu kwenza inkomo zilulazeke zicine zicuba njnegoba izulu seliqala ukuna nje.
Akukabikhona indlela ezibekiweyo zokuvikela umkhuhlane lo kodwa abalimi bakhuthazwa ukuthi kwakhiwe izambuzi ukuvikela izifuyo ekudleni utshani obulengcekeza le.
Kuqakathekile ukuthi izifuyo zinganathi amanzi asuka emagodini alengcekeza yabantu.
UDokotela wezinyamazana uMnuzana Polex Moyo uthe indawo yeBubi, iMguza lengxenye yeLupane ihlaselwa luhlupho lolu. Lokhu uthe esikhathini esinengi kudalwa yikugcwala kwabotsheketsha abalahlela ingcekeza zabo ngaphandle okwenza icine isidliwa yizifuyo.
“Kuyadingeka ukuthi abezempilakahle bangene emkhankasweni abantu baphiwe amaphilisi azabulala izibungwana lezi zisasesiswini. Kuzehlisa amathuba okuthi izifuyo zibe lomkhuhlane lo,” Kutsho uDktl Moyo.
