uMthunywa

WATSHA TSOTSI: Ithemba kalibulali?

KUNDATSHANA yethu edluleyo sisungule udaba lobuqili lapho amaqili atshontsha khona imali zabantu emabhanga esebenzisa imithetshelwa yamakhadi ayikhanda esebenzisa inombolo, amabizo lobunye ubufakazi bobunini babanikazi bamakhadi la, bedala icala elibizwa lithiwa yi-card cloning ngeSiNgisi.

Lamuhla sizaqhubeka ngaloludaba sihlola okwenzakala elizweni lonke jikelele, ikakhulu emabhanga kumbe lapho okulemali khona.

Kubukeka sengathi izindaba zobuqili obunje ziyaphambili ngoba kulenhlolisiso yabezamabhanga eveze ukuba amabhanga aseke alahlekelwa yimali eyeqa ku $200 000,00 ngohlobo lwemithetshelwa yamakhadi la.

Abasiki bebunda bethule njalo ukuba Top of Form omunye wabalahlekelwe yimali kulezizindaba wehlukane le$14 000-00. Bakwethu, okunye esikunanzelelayo yikuba kulabantu abalezimali zabo kulelilizwe!

Kungaselani, amasela lawo ayitshontsha ngobunengi bayo leyomali. Okumqoka yikuba sonke senqabele uCALA lomzali wakhe uSigilamkhuba. Amaqili asebenzisa amanye amabhizimusi ukweba izimali zabantu besebenzisa ulwazi lwemitshina yakulezi insuku. Angithi kulezi insuku sokulula ukugcina imali yakho efonini, ukuyibeka kumbe ukuyikhupha ebhanga, ukuyisebenzisela khona ebhanga kumbe ukuyisebenzisela ecingweni! Yeyi madoda, sakanye saphumelela isizwe madoda! Ubuhle bempumelelo enje siyabamukela sonke ngoba kuyintuthuko kunye lempucuko.

Emazweni aphetsheya, izizalwane zakulawomazwe kubikwa seziphambili kwalapha esikhona lanxa-nje ekusebenziseni sisebenzisa imitshina efanayo, kodwa ubuhle bakho yikuba amacala odlakela, ukubulalana, ukudlwengula akhanya ephunguka ngokuphumelela okuyabe kusenza isizwe. Asala ehlupha yiwo la awobuqili aziwa ngelika-white collar, kumbe-blue collar ngeSiNgisi. Kuleli kubikwa kulamabhizimusi kumbe amankampani atshontsha kanye lezimali zabalandeli bawo — lapho izimali (subscriptions) ezisetshenziswa khona okungaphathelananga lokuyabe kuvunyelwane phakathi komnini kumbe isikhulu saleyobhizimusi lobhadalayo (subscriber).

Sinanzelela ukuba kuliqiniso ukuba ithemba kalibulali ngoba kusukela abantu beqalisa ukubhadala izimali zalokhu lalokhuya okuyabe kukhangelelwe ukuba kuzahamba ngendlela enje lenje, kusiza ababhadalayo, kuze kuyefika lapho okwafa khona imali yesizwe lalamuhla lapho osokulamasela khona kulezoziphala — kunzima! Abantu bakhupha izimali kumshuwalensi, amakopa ezindlu, izimali zomhlalaphansi, ezokwelatshwa, ezokulondoloza abasitshiyayo, ukuthenga impahla (hire purchase) lokunye okunengi okunjalo. Emaphethelweni, izivumelwano zonke lezi ziba ngumdlalo wamakhasi lapho ababhadalayo abagwanda khona “luzi” kuphela, kakula “win!” Yilo uhlupho esibhekane lalo lamuhla bakwethu, olobuqili obenziwa lapho okugcinwa khona imali kumbe lapho esetshenziswa khona.

Kulamasela atshontsha izimali zabantu lezi abalekele phandle kwelizwe, lawo siyawazi sonke. Awakulezi insuku kabaleki kodwa utshontsha ezihlalele emzini wakhe okuyisiga esesenze sinxuse umphakathi wonke ukuba sifake amakhanda ndawonye. Eminye yemibono eyethulwe ngabantu mayelana ngobuqili lobu sizayethula kundatshana yethu le ukuze isihlahlele indlela yokunqoba kunye lokulondoloza inotho yomphakathi.

Kwabatshontsha imitshina yama-Point Of Sale (POS) besiyayisebenzisa ukukhanda imithetshelwa yamakhadi kumbe ukweba inombolo lokunye okuqakathekileyo okuyibufakazi bobunini bamakhadi aqotho; sicela osomabhizmusi basebenzise ama-Closed Circuit Television (CCTV) angabalindi abangatshuguliyo.

Omabonakude laba bayasisiza ukubamba o‘‘tsotsi’’ amapholisa engakafiki. Umuntu uziphumela enguye. Kuthi lalapho amasela la azama khona ukwala esithi ama-video alakho ukukhandwa — batshe kuphela ngoba bayabe bephuma beyibo xathu!

Lalelani izixwayiso elizinikwa ngamabhanga kunye labencingo zenu. Akula somabhizimusi ongathumela imibiko le edlala, kukhona okuyabe kwenzakele ayabe ezama ukukuvikela kungakamemethekeli kini.

Abahlola ngezamakhadi emabhanga bakhuthaza ukusetshenziswa kwama-chip cards kulama magnetic cards ukuze kwenqatshelwe ubuqili lobu.

Abanye bathi amabhanga kumbe amanye amakhadi emali kabaphange bavale amakhadi la angabona esetshenziswe endaweni ezikhatshana lakhatshana phakathi kwesikhathi esifitshane, sithi eHarare laseFolosi phakathi kwehola linye! Kulumbono, abanye bakhala ngokuthi kwesinye isikhathi umnini wekhadi uyabe elinike omunye umuntu. Khonalokho, yikho okuvulela amasela amasango.

Amakhadi la alungiswa ngendlela yokuthi akumelanga lisetshenziswe ngomunye umuntu ngaphandle komnikazi njalo umnini lo kumele aveze ubufakazi bokuba nguye qobo lwakhe esebenzisa isithupha sokuzalwa kumbe icence. Abanye ngabathi kakube lama-PIN amabili — kodwa-ke, kuvele kuzafika isikhathi sokuzivezela omunye umuntu lezonombolo — pho kwenzieni? Phosa elakho mhlobi wami! Top of Form Xumanani lathi aku hlahlanindhlela171@gmail.com kumbe kumhleli, sibonisane.