uMthunywa

Ukwakhiwa kwezibanjalo kuyaqhutshwa

Ukwakhiwa kwezibanjalo ezandisweni

LIZANANZELELA bafundi ukuthi kangimanga, ngiqhubekela phambili ngihlela ingxenye zolimi. Lokhu kungenxa yokuthi abafundi beviyo lesine kumfundo engaphezulu bayaloba imihloliso kuso lesi isigaba somnyaka esilandelayo. Sokusele isikhathi esifitshane kakhulu ngakho lanxa bekukhefu abafundi abahlakaniphileyo kabaziphoselanga kude ingwalo zabo.

Baphumula bebala. Ngake ngezwa omunye ufolomani wezisebenzi ethi kwesinye ayesibona sivilapha sinqwetha umsebenzi: “Phumula ugebha jaha”. Kunjalo lalapha abafundi abafuna ukuphumelela emhlolisweni yabo bayakwazi ukuthi basekuphumuleni kodwa kufanele balungiselele imihloliso. Yikho lathi siqhubeka sibancedisa kuphephandaba likazulu.

Nxa sisakha isibanjalo ezandisweni singakha indlela ezimbili. Indlela yokuqala singaqalisa ngo-ku-. Izibonelo: Kusandiso kude isibanjalo sibangu/kukude/, lapha isandiso ngu/kulapha/, ekhaya – kusekhaya, ntambama – kuntambama.

Isibanjalo esilandelayo sona sima kanje: Kusibanjalo esivumayo kukude esilandulayo ngu/kakukude kumbe akukude/. Kusibanjalo esivumayo kukhona esilandulayo ngu/kakukho kumbe akukho. Kusibanjalo esivumayo kusekhaya esilandulayo ngu/kakusekhaya kumbe akusekhaya.

Kusivumelwano esivumayo kuntambama esilandulayo ngu/kakuntambama.

Esikunanzelela lapha yikuthi isakhi sokulandula ngu-ka, kanti njalo bakhona abasebenzisa u –a-. Abanye njalo basebenzisa u- ayisikho elandelwa yisandiso njengokuthi ayisikho lapha; ayisikho ekhaya, ayisikho ntambama.

2. Indlela yesibili yokwakha isibanjalo ezandisweni ngeyokuqalisa ngesivumelwano senhloko: Izibonelo: Kusandiso phandle isibanjalo esivumayo ngu/baphandle. Kusandiso phezulu isibanjalo esivumayo ngu/uphezulu. Kusandiso endle isibanjalo esivumayo ngu/zisendle/.

Kusandiso kude isibanjalo esivumayo singaba ngu/bakude/.
Sizalandela isifundo lesi ngokuhlela isibanjalo sokukhomba anduba singene kusandiso.