uMthunywa

KALANGA: Papadzu lubaka gwayenda

Tina Notsie Banimasitu
DUMILANI! Tahangana kakale tshipi iyeyi tilibapenyu. Pasina bhenyu musinyale moyo budzani Ndzimu, ndiye wakalisa unoziba pakunobva nepakunoyenda. Mbaba yapinda ka, fuka ngubo dzisingubo kwapela. Bamwe nhu waka eloba makhwiriri hhuba lidzina likabe panhongoma. Nepakunopindisa mwezi wabva kaMasendu unolobgwa nehhana eti swiyo banhu bakatjifuluka kani? Moti bamwe koba kuli whope kene kwesudziwa lubaka gunoyi mbaba? Koti  kuyi “tapinda!”, Iwe uhandula uti “tjitongomani titjadusa malala ahhulo mun’umba?” Ngono saku zwikwele zwahhugwa bamwe benokwala mazamanitjini, pa waka ulala atizi?

Gole lelabukila kubupelo bana banjinji bekwele benokwala mazamanitjini. Gole lakatanga zwakanaka bamwe beti ngazwihhugwe tanyala nehwa titumiwa,  tingudza dzindilo, tibhikisiwa mahadza. Imwe misi dzilimbodza dzoga.

Zwahhugwa seyemula kwabo, koga nhu wehwa ezana kukwele ezwiloba fuba kuyi pakunonobhata mwedzi waHhedzi ndipo pandinotanga bala ndatjiba serious nekwele. Eya! Ndipo pawunoba weziba mabhuku sehadza iwe waka uhwa ulilele kuyi kopota. Uwana nhu akazwipeta senyoka mungubo kun’wiwa kofi kuyi ndodziyisa mabula ndiko kwandinodziyigwa ndikoti ndebala mabhuku. Ukon’wa n’wa vula yepompi inotonhola inokuta ukasabhakhwa newhope ukalinga likadza likabhuda. Whope dzoti poni, uti ubva ipapo uti ngwili mungubo kunjinji ndokubona mangwana kwayedza.

Pawunoti papadzu, ihhuba lapinda. Akutjina tjawungata kuti ulihanduse welinga lanasi nelamangwana. Ukasajalo ah! Atizi, gole lokuwana utji ipapo likakupinda ulipapo ukotjiti banhu banolowa. Toti tikupinda nedzikoloyi dzedu wehla tilebelesa uti mari yetenga ma Hilux nema Mercedes-Benz toyiwana poni? Bamwe beti tohingisa miti. Koyi tisibhudilile iswi tilala tisilele takalinga senloyi. Kwagala kojalo ape nhu asingabhudilile koyi nloyi ndiye unazwinhu.

Ngono hhama dzangu setenozana imwe Khisimusi kobva kuti gole lapela iwe usina tjawathama. Nobakanyila kwegole linohha ngono? Banokwala ma exams mube matjibaakanyila, zwehwa nhu ezana epa badiyi mazina kuyi linga zwimilo zwakhona ungati ndezwehoni bamwe kuyi unozwita yani wali akayipa sehhongololo. Iye woyo wawunojalo  wakapedza ntolo. Butjilo gugwe gondila mbeli.

Baka bebhuda betihha tshwayila n’umba,  nhu ehwa esumha nemizi yabanhu tokubhuzwa watjisenga bopori babo kuti ata iwe wake ubhuda mangwanana uzwita caretaker wekwele unonohhula magede bana basanhu bakaswika.

Kwele tjoti tjibhuda ndiwezwo unohhalila magede. Bamwe tshipi yebhuda inoti ilila iye wabhabha kale kwama watjiba kugede lekwele kuti abhude, bamwe besanhu bakakumbula bhuda. Ndiyi unolinga kanyalala ngobe eziba kuti kokuwana mbeli pawunowun’haka ukawun’haya. Kana mahhuba iyawa kohakiwa bakazwidiya akutjanga ntolo kutjahinga bobatategulu. Ntolo kosoyi kuti ubepholisa waka ulingiwa bulefu nembili. Bakabena ikoku ndibo bakabekhogwa kuyi bangabhata mbava. Ngono iwe-ke?

Dzene wawuziba zana ndazula nebhora pamwe wawoposegwa maheleni ukalala wabhata mabula. Ndosowha bamwe beti “ngoyi tjolala patjibeso” nditi pamwe wugala kwatjo. Kati kwahayika R1 mun’umba akuna tjinodliwa.

Tjinogwadza whuti awungati unda zwo ukayinunga muzila. Unayo unoyibhata zwakanaka kuti asilile mihodzi yawunlahikila. Makole apinda take tosekelela iswi tinabopori titi telizana nebakazwidiya. Nasi akutjipo wokuya kwebanhu baka behwa belimile beti “us’phatheleni anti”. Gwakapinda lubaka gwebanhu basakazwidiya,  ngwenu taba muyimwe nhambo, nhu wakafanila kuti azwidiye, abale mabhuku.

Kumuli mose munokwala mazamanitjini ndoti mube nokukwala kwakanaka mubhudilile. Musikangan’we, bhuku mbeli, ngobe ndilo butjilo. Zwimwe hule.

Kalanga Language and Cultural Development Association info@kalanga.org or +263 772 610 726