Ukwakhiwa kwempambosi yokwenziwa
IMPAMBOSI le singayakha ngendlela ezilandelayo: 1. Eziqwini zesenzo ezilelunga elilodwa: Izibonelo: dla – dliwa, fa – fiwa, pha – phiwa. Kulezizenzo sijobelela u – iwa endaweni kankamisa osekucineni. Dl(a) – dliwa.
2. Eziqwini zesenzo eziqalisa ngonkamisa, ezilamalunga amabili: Izibonelo: enza – enziwa, eba – ebiwa, onga – ongiwa. Kulezizenzo sijobelela u – iwa endaweni kankamisa osekucineni. Enz(a) – enziwa.
3. Eziqwini zesenzo ezilamalunga amanengi ziqalisa ngongwaqa loba ngonkamisa: Izibonelo: khulula – khululwa, dutshuza – dutshuzwa, thintitha – thintithwa, ephula – ephulwa. Kulezizenzo sijobelela u – wa esikhundleni sikankamisa wokucina. Izibonelo: khulul(a) khululwa, dutshuza – dutshuz(a) – dutshuzwa.
4. Ukwakha impambosi yokwenziwa ezenzweni ezingacini ngonkamisa – a: Isibonelo: -azi – aziwa, -thi – thiwa – tsho – tshiwo. Ku – azi laku – thi sijobelela u –iwo esikhundleni sikankamisa wokucina.
5. Impambosi yokwenziwa eyakhiwe ngokulwangisa. Sesike sahlangana lakho ukulwangisa ekwakheni izinciphiso ngaphansi kwebizo. Ukulwangisa yikuguquka kwabondebembili labo nsinini besiba ngolwangeni. Ake sihlolisiseni izenzo ezilandelayo – kopa kotshwa, thapha – thatshwa, dobha – dojwa, khuba – khutshwa, luma – lunywa, pompa – pontshwa, bumba – bunjwa.
Lapha sibona ukuthi nxa isenzo silondebembili elungeni lokucina, lowondebembili uyaguquka abe ngulwangeni anduba sijobelele u – wa. Nansi inguquko yakhona: p – tsh, ph – tsh, b – tsh, mb – nj, m – ny, m – ny, mp – ntsh, bh – j.