uMthunywa

Isandiso siyaqhutshwa

uhlelo

Lamhlanje siqala lapho esiphethe khona kuviki ephelileyo. Sikhangela ukusetshenziswa kwesiqalo sesakhi sesandiso ku- ekwakheni izandiso zendawo. Lesi sakhi sisebenza ezigabeni 1, 1a, 2 lo 6.

Izibonelo: Kusigaba 1 isakhi sesandiso ngu – ku silandele ngebizo (u)-muntu Sithole isandiso kumuntu. Lokhu kuyenzakala lakuzigaba ezilandelayo: 1(a) ku + (u)gogo > kugogo. Kusigaba 2 – ku +(a)bantu > kubantu. Kusigaba 6 –ku + (a) maNdebele > kumaNdebele (Isizwe).

Kusigaba 6 njalo, ku + (a) +amadoda > kumadoda (ibizomuntu).

Kuzo zonke izibonelo ezingaphezulu unkamisa wokuqala webizo ususiwe kwasekusithi esikhundleni sakhe kwaqaliswa ngo –ku oyisakhi sesandiso.

Emabizweni esigaba 2(a) sisebenzisa isakhi-ku-. Izibonelo: k(u) + obaba > kobaba, k(u)+ ogogo > kogogo. Qaphela ukuthi akusinkamisa webizo isuswayo, kususwe unkamisa wesakhi u-ku.

Ukusetshenziswa kwesakhi –kwa- ekukhombeni indawo. Lokhu kwenzakala kulimi lweSiZulu.

Lesi sakhi u-kwa sisetshenziswa ekukhombeni indawo yomuntu loba umuzi wakhe. Izibonelo: kwa + (u) Dlamini > kwaDlamini. Kwa +Mpiyabo > kwaMpiyabo.